Theo Reuters, ngày 16-9, Tổng thống Pezeshkian khẳng định nước này không có ý định phát triển vũ khí hạt nhân, đồng thời bác bỏ lo ngại của cộng đồng quốc tế về chương trình làm giàu uranium của Tehran. Ông Pezeshkian quả quyết: “Chúng tôi đã nhiều lần nhấn mạnh rằng chúng tôi không tìm kiếm vũ khí hạt nhân. Mục tiêu của chúng tôi là đáp ứng các nhu cầu kỹ thuật và khoa học của mình”.
Tuyên bố trên được đưa ra trong bối cảnh Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) cáo buộc Iran làm giàu uranium ở cấp độ tinh khiết 60%. Đầu tháng 9-2024, Tổng Giám đốc IAEA Rafael Grossi lưu ý rằng ông thấy việc khôi phục thỏa thuận hạt nhân năm 2015 (Kế hoạch hành động chung toàn diện - JCPOA) là vô ích. “JCPOA đã trở nên lỗi thời do những thành tựu trong hầu hết mọi lĩnh vực về chương trình hạt nhân của Iran”, TASS dẫn phát biểu của ông Grossi. Quan chức này chỉ ra thế hệ máy ly tâm mới để làm giàu uranium, trong khi thỏa thuận năm 2015 liên quan đến các thiết bị cũ hơn.
Thừa nhận Mỹ và các nước châu Âu đang gây áp lực nhằm hạn chế chương trình phát triển tên lửa của Iran, Tổng thống Pezeshkian vẫn nhấn mạnh quyền củng cố năng lực phòng thủ của nước Cộng hòa Hồi giáo này. Iran sẽ không bao giờ từ bỏ chương trình tên lửa của mình vì nước này cần duy trì khả năng răn đe để bảo vệ an ninh trong một khu vực mà Israel có thể phóng tên lửa vào Gaza mỗi ngày. Iran cũng khẳng định cam kết tuân thủ JCPOA, song việc tiếp tục cam kết này phụ thuộc tình hình các bên khác ký kết có tôn trọng nghĩa vụ của họ hay không. Nhà lãnh đạo Iran bày tỏ: “Nếu Mỹ và một số nước châu Âu thực hiện các cam kết của họ, chúng tôi sẽ làm như vậy. Nếu họ không tuân thủ, chúng tôi cũng sẽ không thực hiện”.
Theo TASS, những phát biểu của Tổng thống Pezeshkian cho thấy mục đích của Iran nhằm quy trách nhiệm cho Mỹ, châu Âu và các đồng minh ở khu vực về tình hình bất ổn tại Trung Đông; đồng thời, để mở cánh cửa sẵn sàng đàm phán với phương Tây, phù hợp chủ trương cải cách của chính quyền mới ở Iran. Ông Pezeshkian tuyên bố Iran sẵn sàng đàm phán hạ nhiệt căng thẳng quan hệ với phương Tây nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế cũng như gỡ bỏ những hạn chế từ bên ngoài. Tất cả tuyên bố này đều được mong đợi và khá dễ hiểu, vì Tổng thống Pezeshkian được coi là đại diện của lực lượng cải cách, và việc cử tri Iran lựa chọn ông vì kỳ vọng vào những điều chỉnh chính sách, đặc biệt là chính sách đối ngoại thực dụng, ôn hòa hơn.
Trong bối cảnh môi trường an ninh Iran đang phải đối mặt nhiều thách thức, nhất là sau “cú tát” từ việc thủ lĩnh phong trào Hamas Ismail Haniyeh bị sát hại ngay tại Tehran, rất dễ hiểu khi chính quyền Iran sẽ tận dụng “con bài” vũ khí hạt nhân nhằm răn đe các đối thủ trong khu vực. Tuy nhiên, những phát biểu mang tính ôn hòa của ông Pezeshkian là động thái đáng chú ý, cho thấy quốc gia Trung Đông này vẫn đang “giữ được cái đầu lạnh” cần thiết để không đẩy khu vực rơi vào miệng hố của cuộc chiến tranh toàn diện.
Gần hai tháng qua, cộng đồng quốc tế “nín thở” về nguy cơ cuộc tấn công trả đũa quy mô lớn mà Iran sẽ thực hiện nhằm vào Israel sau cái chết của thủ lĩnh Haniyeh. Tuy nhiên, phản ứng của chính quyền Iran vẫn chỉ dừng lại ở những lời cảnh báo cứng rắn bất chấp “sự im lặng” này không làm hài lòng các lực lượng trong “trục kháng chiến” do Iran dẫn đầu, những người mong đợi hành động quyết đoán và cứng rắn hơn từ Tehran. Hơn nữa, Tổng thống Pezeshkian cũng gặp khó trong việc tìm kiếm sự cân bằng giữa khối quyền lực bảo thủ theo đường lối cứng rắn và chính quyền theo chủ nghĩa cải cách. Nhưng trên hết những khó khăn, thách thức, có vẻ chính quyền của Pezeshkian vẫn kiên định với chủ trương cải cách, trong đó có mục tiêu giảm dần căng thẳng trong quan hệ với phương Tây.
HÙNG LÂM
