Phim tài liệu xưa nay vốn được giới chuyên môn nhìn nhận là “lãnh địa” không dễ tiếp cận và khai phá, đòi hỏi người làm phim thật sự dấn thân...
 |
| Đạo diễn Đoàn Hồng Lê (thứ 5, từ phải sang) tại một cuộc trò chuyện cùng những đạo diễn làm phim tài liệu nước ngoài năm 2023. Ảnh: NVCC |
Theo đà phát triển của xã hội trong bối cảnh mở rộng giao lưu, hội nhập quốc tế, bên cạnh những chuẩn mực đã mặc định, chủ thể, đối tượng, cách làm phim tài liệu hiện nay ngày càng có nhiều đổi mới, xóa đi sự phân biệt về giới giữa những người làm phim. Đạo diễn Đoàn Hồng Lê và Dương Mộng Thu là hai nữ đạo diễn hiếm hoi của giới làm phim tài liệu ở Đà Nẵng đã dấn thân và chạm tay đến những giải thưởng danh giá ở thể loại này.
Cảm hứng từ chất liệu lịch sử
Tiếp xúc đạo diễn Dương Mộng Thu (công tác tại Trung tâm Truyền hình Việt Nam khu vực miền Trung - Tây Nguyên - VTV8), tôi cảm nhận được nguồn năng lượng và niềm đam mê với nghề ở chị. Ở độ tuổi gần 50, chị vẫn đều đặn sản xuất những tác phẩm phim tài liệu chất lượng, tạo được tiếng vang. Tác phẩm phim tài liệu mới nhất của chị vừa được Cục Điện ảnh (Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch) cấp phép vào tháng Năm là bộ phim “Mẹ tôi và những người phụ nữ đi qua chiến tranh” có thời lượng 45 phút 17 giây.
Đạo diễn Dương Mộng Thu bộc bạch, là thế hệ sinh ra thời hậu chiến nhưng do xuất thân gia đình (có người từng tham gia các cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, thậm chí là hy sinh) nên ký ức về những mất mát, đau thương do chiến tranh vẫn hằn sâu trong tâm trí chị dù chỉ qua lời kể của những người thân trong gia đình hoặc dĩ, qua câu chuyện kể của những nhân chứng, những người đi qua các cuộc chiến. Chất liệu lịch sử, thực tế đó đã tạo cảm hứng và vốn quý để chị làm nên những bộ phim tài liệu gây được tiếng vang. Hơn 20 năm làm nghề, đạo diễn Dương Mộng Thu sở hữu “gia tài" những bộ phim tài liệu được vinh danh ở nhiều giải thưởng lớn, nhỏ trong cả nước cũng như tầm quốc tế.
Chủ tịch Hội Điện ảnh thành phố Đà Nẵng Trà Xuân Phương nhận xét, phim tài liệu là thế mạnh của Điện ảnh Đà Nẵng. Lực lượng làm phim ở Đà Nẵng khá đông đảo với gần 50 người làm phim, tập trung chủ yếu ở 3 đơn vị là Trung tâm Truyền hình Việt Nam khu vực miền Trung - Tây Nguyên, Đài Phát thanh - Truyền hình Đà Nẵng và Trung tâm Văn hóa Điện ảnh Đà Nẵng.
Hàng chục năm qua, đã có hàng trăm bộ phim tài liệu ra đời, nhiều phim và cá nhân đoạt giải thưởng tại các liên hoan phim trong nước và quốc tế. Từ những thế hệ làm phim tài liệu đầu tiên của Điện ảnh Đà Nẵng như Đoàn Huy Giao, Huỳnh Hùng, Hồ Trung Tú, Trương Vũ Quỳnh, Trà Xuân Phương, Phạm Xuân Hùng, Hồng Quang Năm, cho đến thế hệ kế tiếp như Đoàn Hồng Lê, Dương Mộng Thu, Phạm Hồng Liên, Nguyễn Hồng Phong, Đặng Quốc Phồn… Trong số này, có hai cái tên nữ đạo diễn nổi bật, có những tác phẩm được giải thưởng cao trong và ngoài nước Đoàn Hồng Lê và Dương Mộng Thu.
Thông điệp về những giá trị nhân văn
Nữ đạo diễn Đoàn Hồng Lê (công tác tại Trung tâm Truyền hình Việt Nam khu vực miền Trung - Tây Nguyên - VTV8) được biết đến là thành viên Varan VietNam - nơi tập hợp những người làm phim theo phong cách phim tài liệu Pháp, thể hiện các đề tài đương đại bằng ngôn ngữ điện ảnh giàu cảm xúc và đậm tính hiện thực. Điều đặc biệt cả Đoàn Hồng Lê và Dương Mộng Thu đều là hai tác giả trưởng thành, lớn lên sau khi chiến tranh kết thúc, nhưng trong những đề tài họ chọn, những câu chuyện họ kể đều hướng tới cách nhìn nhận lại quá khứ trong những bối cảnh mới; chọn kể "lịch sử của thường dân" để soi rọi những góc khuất trong dòng chảy lịch sử, giúp hiểu về những gì đang diễn ra trong thời chúng ta đang sống. Có ký ức của những ngày tháng gian khó ấy, có nỗi đau, có niềm khắc khoải và bao giờ cũng mang những thông điệp hướng đến những giá trị nhân văn.
Điều gì đã làm nên sức lan tỏa và tạo dấu ấn riêng biệt cho những bộ phim tài liệu của các nữ đạo diễn như Đoàn Hồng Lê, Dương Mộng Thu và dù nhọc nhằn nhưng họ vẫn theo đuổi phong cách làm phim tài liệu nói chung, phim tài liệu độc lập nói riêng suốt hơn 20 năm nay ngoài sự can đảm, quả quyết muốn đi đến tận cùng sự thật, hay nhiệt huyết của một trái tim say nghề, muốn được thử thách những điều mới mẻ?…
Có lẽ, khó minh định được đâu là điều cốt lõi làm nên sự khác biệt và “sức nặng” cho những bộ phim của họ.
Ông Trà Xuân Phương nhìn nhận, các tác phẩm của Đoàn Hồng Lê và Dương Mộng Thu có dấu ấn riêng, phong cách nghệ thuật riêng của từng tác giả. Các tác phẩm có chiều sâu tư tưởng và giá trị nghệ thuật, có tính khái quát, tính dự báo, phản biện. Ý tưởng hình thành những bộ phim độc lập của các chị nếu theo lối suy nghĩ thông thường, tưởng chẳng có gì to tát, song qua lăng kính cá nhân của nữ đạo diễn, lại toát lên nhiều tầng ý nghĩa sâu xa từ những điều hết sức giản dị. Là tác giả nữ, bên cạnh những lo toan cho gia đình, họ còn đau đáu, tâm huyết với những đề tài phim tài liệu, những câu chuyện của mình trong những sản phẩm phim độc lập. Làm phim độc lập không đơn giản. Nó cần thời gian, kinh phí, sự đầu tư và thực sự yêu nghề để có thể đeo đuổi nó đến cùng. Có những phim của họ phải trải qua nhiều năm từ khi hình thành ý tưởng, đeo bám nhân vật đến khi có thể kể được câu chuyện một cách trọn vẹn.
Cuộc sống hiện tại là “mỏ vàng sống động”, là chất liệu để những nhà làm phim tài liệu khai thác. Ở đây, nhà làm phim chỉ gợi ra một vấn đề, một câu chuyện, mỗi người xem sẽ nghĩ về câu chuyện đó theo cách của họ...
KHÁNH HÒA
