Lý luận phê bình là cầu nối đặc biệt để người đọc đến gần hơn với mọi diễn biến của đời sống văn chương. Bằng trải nghiệm sống phong phú, hành trình “phiên lưu chữ” rộng dài và tài năng nghệ thuật độc đáo, nhà phê bình sẽ góp phần đưa tới những định hướng quan trọng, để người đọc có thể dễ dàng hơn trong việc khám phá những “bài học trông nhìn và thưởng thức” mà nhà văn gửi gắm. Tập tiểu luận phê bình “Ngắn dần đều” của Hoàng Đăng Khoa là một xác chứng sâu sắc cho tinh thần ấy.
 |
Hoàng Đăng Khoa sinh năm 1977 tại Quảng Bình, hiện đang là Trưởng ban Lý luận phê bình, tạp chí Văn nghệ Quân đội. Trong hành trình gắn kết với văn chương, anh đã xuất bản 10 đầu sách và dành được nhiều giải thưởng văn chương uy tín. Tập tiểu luận “Ngắn dần đều” được NXB Đà Nẵng kết hợp với Book Hunter phát hành năm 2024 khẳng định tinh thần lao động nghiêm túc và tình yêu văn chương chữ nghĩa của một người lính làm công tác văn hóa.
Gây ấn tượng với người đọc ngay từ cách đặt nhan đề hết sức độc đáo, đọc “Ngắn dần đều” độc giả sẽ có được những hình dung đa chiều mà khái quát về một số vấn đề lý luận và thực tiễn văn chương hiện nay qua các bài tiểu luận phê bình độc đáo. Tác giả vừa là nhà phê bình, vừa là chủ thể sáng tạo, chính sự thao thức giữa hai vai trò ấy đã đem đến cho anh một nhãn quan phê bình đặc biệt và thuyết phục độc giả. Từng tiểu luận trong “Ngắn dần đều” chính là những lát cắt soi thấu nhiều vỉa tầng vấn đề văn chương mà tác giả đề cập.
Văn chương nghệ thuật luôn bắt đầu từ cái nhìn, nói như nhà văn Raxum Gamatop: “Đừng nói cho tôi một đề tài, hãy nói cho tôi một đôi mắt”. Trong những trang tiểu luận đầu tiên, tác giả đã thể hiện một cách hấp dẫn về vấn đề cái nhìn trong nghệ thuật. Dù ở bất cứ thể loại nào đi chăng nữa, con mắt “nhìn ra tính chất lạ thường của thế giới” mới đem đến cho chủ thể sáng tạo những phát hiện độc đáo trong tác phẩm.
Lối viết so sánh, tổng hợp đa chiều, khảo cứu sâu rộng những sáng tác văn học, hiện tượng văn học trên thế giới và trong nước, anh đã tạo nên những dấu ấn đặc sắc. Người đọc cũng nhận ra rằng tác giả có một tấm lòng thiện cảm đầy cổ vũ đối với thế hệ người viết trẻ hôm nay của văn đàn. Qua cách tác giả điểm tên lực lượng, các tác phẩm cũng như những dấu ấn khởi sắc ban đầu đã giúp bạn đọc hiểu hơn về bối cảnh chung của lực lượng kế cận. Người ta có quyền hy vọng về một bối cảnh văn chương hội nhập và những giá trị văn hóa mới mà đội ngũ tác giả trẻ mang lại.
Cuốn sách cũng mang lại cho độc giả một góc nhìn khẳng khái và xác đáng về giải thưởng văn chương hôm nay của nền văn học Việt Nam. Có thể nói, với nhà văn đích thực, giải thưởng không phải là cái đích đến cuối cùng, mà cái tiên quyết chính là khi đứa con tinh thần của họ có thể đem lại cho độc giả những chạm khắc trong đời sống tâm hồn. Tuy nhiên, giải thưởng cũng là căn cứ quan trọng để xác định vị thế, tài năng nhà văn và cổ vũ sáng tạo. Hoàng Đăng Khoa đưa ra những quan điểm và dẫn chứng sinh động để minh tường cho lý lẽ của mình. Từ đó, lôi cuốn người đọc cùng kiểm chứng để rồi cùng đi tìm câu trả lời về giá trị của giải thưởng văn chương.
Nhiều tiểu luận trong cuốn sách đã trả lời rõ những câu hỏi liên quan tới nhà văn. Thế hệ cầm bút hôm nay vẫn tiếp tục giữ vững vị thế sáng tạo độc quyền của mình bằng bản lĩnh sống và quyền năng sáng tạo nên một “thế giới mới” trong tác phẩm của mình. Họ không chỉ sống và viết mà hơn hết còn là một độc giả, đọc người khác, đọc thế giới và đọc chính mình để bản thân không ngừng được nuôi dưỡng và tái tạo. Trong mạch nguồn đó, tác giả cũng bày tỏ sự quan tâm đối với thế hệ nhà văn mặc áo lính hôm nay qua các khảo sát về thực tiễn các tác phẩm và chất lượng sáng tác. Từ đó khéo léo chỉ ra những yêu cầu, đòi hỏi bức thiết của xã hội đương thời: “phải dấn thân để có được những tác phẩm dài hơi đầy đặn vạm vỡ phản ánh một cách chân thực sinh động người lính ở thì hiện tại…”.
Đặc biệt với mảng Lý luận phê bình văn học hôm nay, tập tiểu luận “Ngắn dần đều” của Hoàng Đăng Khoa cũng đem tới những khái quát thuyết phục. Tác giả soi chiếu cả về lý luận và thực tiễn phê bình văn học hôm nay trên nhiều bình diện: lực lượng phê bình, phê bình nữ; các công trình lý luận phê bình đã được công bố để đi đến ghi nhận những giá trị mang lại. Lao động phê bình vẫn không ngừng chuyển động để hướng tới “một tư duy lý luận văn học động và mở”. Để rồi gợi mở vấn đề “Nghiên cứu phê bình văn học hôm nay. Vắng bóng tác phẩm hay vắng bóng người đọc?”.
“Phiêu lưu chữ” cùng với tập tiểu luận “Ngắn dần đều” chắc hẳn người đọc sẽ được đắm mình trong thế giới riêng có mà văn phong phê bình của Hoàng Đăng Khoa mang lại. Nhiều vấn đề khác liên quan tới thơ cách tân, thị hiếu thẩm mỹ, khảo sát các lý thuyết văn chương cũng được thể hiện trong tập tiểu luận.
Sự nới rộng những trải nghiệm văn chương phong phú, sự am tường các tác phẩm, hiện tượng văn học, cũng như sự tinh nhạy với đời sống xã hội của tác giả đã khiến cho cuốn sách trở nên ấn tượng. Nổi bật ở phương cách Hoàng Đăng Khoa tìm tòi sáng tạo, kết hợp những “tổ khúc ngôn từ” đem lại những mới mẻ về thẩm mỹ và bất ngờ trong ý nghĩa biểu hiện. Và đặc biệt là cách tác giả sử dụng những câu thơ của chính mình làm đề từ cho mỗi tiểu luận, càng tạo nên tính gợi mở và khả năng đối thoại cho tác phẩm.
“Ngắn dần đều” đem đến cho bạn đọc yêu quý văn chương những cách nhìn xác đáng và sâu rộng về nhiều vấn đề của đời sống văn chương đương đại. Những trải nghiệm với cuốn sách sẽ là căn cứ sâu sắc để người đọc hôm nay có thể tự tin đi tìm, tiếp nhận và thẩm bình chất lượng và ý nghĩa xã hội của văn chương hiện nay.
TRẦN VIỆT HOÀNG
