Đó là tựa đề của cuốn sách dày chỉ hơn 400 trang nhưng chứa đựng trong đó những câu chuyện ly kỳ và khốc liệt về một người phụ nữ Việt Nam nhỏ bé tên Loan.
Thông qua những câu chuyện éo le, đầy kịch tính của người phụ nữ kỳ lạ này, phần chìm của lịch sử hiện đại Việt Nam từ nửa đầu thế kỷ 20 được tái hiện rất sinh động. Vào những năm 40 của thế kỷ 20, một cô bé chưa tròn 12 tuổi từ một vùng núi ở Hà Tĩnh bỏ nhà ra đi để chạy trốn cuộc hôn nhân sắp đặt và người anh cả độc ác. Thân phận của một con người thật nhỏ nhoi so với một dân tộc và càng không đáng kể trong dòng chảy của lịch sử nhân loại. Nhưng thông qua câu chuyện cuộc đời của Loan đã cho thấy một thời kỳ khốc liệt của lịch sử đất nước.
 |
| Bìa sách Loan – từ cuộc đời của một con chim phượng hoàng. |
Bà Loan - tên thật là Đậu Thị Cúc - mang trong mình dòng máu của mẹ là người Lào và bố thuộc sắc tộc thiểu số bấy giờ chỉ gọi giản đơn là “Mọi”, sống ở vùng tây Hà Tĩnh giáp Lào. Từ trang sách đầu tiên đã cho thấy cuộc đời kỳ lạ của bé Cúc khi mẹ đẻ rơi trên đường mưu sinh của bố mẹ từ Hà Tĩnh đi Hải Phòng.
Những năm tháng tuổi thơ của cô bé này quả thực khiến người đọc đi từ bất ngờ này đến ngạc nhiên khác khi cô học hỏi từ bố mình – một thợ săn thiện xạ về cách đi rừng, cách chống đỡ những hiểm nguy từ núi rừng hoang dã để bảo vệ mình và kiếm cái ăn.
Và chính cô cũng phải đối mặt với nạn bạo hành, những trận đòn thừa sống thiếu chết của bố mình, anh mình, và sự phân biệt đối xử giữa con trai và con gái, để rồi trong cô đã âm ỉ ngọn lửa đấu tranh chống lại các lề thói đó bằng cách tự học chữ, tự tìm lối ra cho mình.
Năm 1941, một cô bé mới 12 tuổi sau khi bị một trận đòn sinh tử của người anh cả đã trốn nhà ra đi để tránh bị ép gả cho một người, mà cuộc hôn nhân ấy sẽ cho gia đình ruộng và cặp lợn. Cuộc đời thăng trầm của Cúc bắt đầu. Bước chân ra đi của cô níu lòng người đọc bởi bao cạm bẫy, trắc trở mà cô phải vượt qua. Bị bán vào ổ mại dâm khi mới 14 tuổi bởi người cô ruột ham cờ bạc của mình, may mắn là cô đã thoát ra được nhờ sự giúp đỡ của một cô gái lầu xanh.
Từ đó, cuộc đời của cô nổi trôi theo thời cuộc. Khi thì gánh nước thuê kiếm cơm ở Hải Phòng, lúc ngược lên Hà Giang giúp việc, rồi rơi vào cảnh loạn lạc do bom đạn của Pháp, của Nhật, của bọn Việt gian bán nước.
Từng trang sách kể lại những kiếp nạn mà Cúc trải qua. Cúc lần lượt rơi vào tay thần chết rồi lại thoát khỏi lưỡi hái nghiệt ngã ấy rất nhiều lần. Thành công bước đầu của cô là công việc kinh doanh thuận lợi và có người yêu; nhưng rồi bị phụ tình và một cuộc đánh ghen “vô tiền khoáng hậu” diễn ra.
Cô dứt bỏ người đàn ông đầu đời của mình và tiếp theo là đứa con đầu tên Loan chết trên tay vì một chứng bệnh lạ không rõ căn nguyên, Cúc quyết định đổi tên thành Loan mà vẫn chưa rõ cuộc đời mình rồi sẽ đi về đâu.
Cho đến khi đất nước chia đôi, Cúc theo người yêu là anh lính Pháp Marcel vào Sài Gòn, cuộc đời cô vẫn là một chuỗi dài trượt theo số phận khốc liệt. Khi đã sang Pháp đoàn tụ cùng chồng, số phận vẫn chưa buông tha Loan.
Bà tiếp tục chứng kiến sự khủng khiếp của chiến tranh ở Algeria, tiếp tục nỗ lực sống trong bần hàn, ghẻ lạnh và phân biệt đối xử ở xứ người để nuôi 5 người con. Cuộc đời của Loan cuối cùng được kể cho người con gái út, và cô con gái Isabelle Mülller, sinh năm 1964 đã ghi chép lại cẩn thận.
Isabelle Mülller cho biết, từ năm 6 tuổi Isabelle Mülller đã kêu mẹ Loan kể lại cuộc đời của mình, đến năm 15 tuổi thì Isabelle bắt đầu ghi chép các tư liệu về mẹ. Và 30 năm sau, bà bắt tay vào viết quyển sách này. Năm 1990, bà trở về Việt Nam cùng với mẹ.
Những tình cảm với mẹ và với Việt Nam thúc giục Isabelle Mülller tham gia nhiều hoạt động thiện nguyện. Năm 2016, bà thành lập và điều hành Quỹ Loan, mục tiêu hỗ trợ cho trẻ em dân tộc thiểu số ở miền bắc Việt Nam, chủ yếu là giúp cho các em được đến trường. Tất cả 100% thu nhập từ việc phát hành bản dịch tiếng Việt quyển Loan - từ cuộc đời của một con chim phượng hoàng sẽ được chuyển vào Quỹ Loan để làm từ thiện.
Tác phẩm Loan - aus dem leben eines phönix (Loan - từ cuộc đời của một con chim phượng hoàng, NXB Trẻ, Trương Hồng Quang dịch), từng lọt vào top 5 chung kết giải Kindle Storyteller Award năm 2015 tại Đức trong hơn 1.000 tác phẩm tham dự. Loan - aus dem leben eines phönix cũng từng lọt vào top sách bán chạy nhất trên trang Amazon (Đức) trong hạng mục History of Asia, Youth Literature and Biographies.
KIM EM
