Khoảnh khắc ấy là những phút giây mà tôi được chứng kiến tình cảm của nhà văn nổi tiếng Đỗ Chu với một người thầy quê Đà Nẵng, trong lần tôi đến chơi nhà anh.
 | |
|
Nhà văn Đỗ Chu và tác phẩm “Thăm thẳm bóng người”. |
Tôi hẹn anh chiều hôm sau sẽ đến thăm anh tại nhà riêng. Vượt qua những đoàn người đông nghịt dài dằng dặc giờ tan tầm, tôi đến trễ. Anh vẫn ngồi đợi. Đầu tiên là ngồi trên xa lông. Sau, hai anh em trải chiếu ngồi luôn giữa nhà. Rượu mao đài loại nồng độ mạnh của ai đó vừa tặng, anh rót đầy hai chén hạt mít, rồi đứng dậy vào bếp tự tay thái đồ nhắm. Chị thì lo pha trà mời khách.
Chuyện chung chuyện riêng một hồi, anh lặng lẽ vào phòng lấy ra mấy cuốn tùy bút Thăm thẳm bóng người, Nhà xuất bản Hội Nhà văn vừa ấn hành. Vẫn trên mặt chiếu, anh ngồi xổm viết lời đề tặng sách cho những người thân thiết của anh ở Đà Nẵng. Bỗng anh ngước lên hỏi tôi: Minh có biết thầy Vũ Minh Đức bây giờ đang sống ở Đà Nẵng không.
May quá, chú Đức - tôi vẫn gọi vậy - là người cùng xóm Giếng Bộng với gia đình tôi từ 6, 7 chục năm nay, là anh em bè bạn thân thiết với cha tôi và chú ba tôi hồi trai trẻ. Thời kỳ cha chú tôi ở chiến trường B, chú Vũ Minh Đức, khi ấy dạy học ở Bắc Ninh, thỉnh thoảng có dịp về Hà Nội đều ghé qua nhà thăm gia đình tôi. Sau giải phóng, về lại Đà Nẵng, những người thân cũ lâu ngày gặp nhau, lại càng gắn bó.
Tôi trả lời Đỗ Chu là tôi có biết, và hai gia đình còn có quan hệ thân thiết từ xưa. Đỗ Chu chỉ ừ một cách mừng rỡ, rồi lại cắm cúi viết vào cuốn tặng riêng cho người thầy cũ của mình. Thoạt tiên thì anh cũng viết lời đề tặng như với những người khác. Tôi liếc sang, thấy những dòng này: Kính tặng thầy Vũ Minh Đức, cô Hồng và các em yêu quý. Hà Nội, 1-10-2009. Ký tên Đỗ Chu, học trò Chu Bá Bình của thầy.
Rồi anh nâng chén mời tôi. Hai anh em lại tiếp tục nhâm nhi. Anh nói sang chuyện thời sự chính trị, về cái ưu tư của một nhà văn trong thời buổi hiện nay. Nhưng hình như tâm trí anh vẫn đang vương vấn điều gì đấy. Xong, anh ngồi ngay ngắn lại và bảo tôi: Minh cho mình mượn lại cuốn sách tặng thầy Đức. Lúc này anh không ngồi xổm nữa, mà chuyển sang tư thế xếp bằng, dáng điệu nghiêm trang, mở trang đầu cuốn sách viết thêm mấy dòng sau chữ ký khi nãy. Lần này thì tôi không nhìn vào những dòng chữ của anh nữa.
Hôm sau, khi ngồi trong phòng chờ ở sân bay để về lại Đà Nẵng, tôi tranh thủ “liếc trộm” vào những dòng chữ mà tôi có cảm giác là Đỗ Chu đã viết một cách thành kính và xúc động. Quả thật thế. Tôi xin mạn phép nhà văn Đỗ Chu và nhà giáo lão thành Vũ Minh Đức để chép ra đây: Em không bao giờ quên hình ảnh thân ái và sang trọng của thầy với đám trò Bắc Ninh thuở ấy, những năm em còn nhỏ tuổi. Kính thầy, sức khỏe và đầm ấm gia đình.
Đây là những dòng của một học trò đã là một ông lão 67 tuổi cháu nội ngoại đầy đàn chứ không phải của cậu học trò vô tư ngày nào, với người thầy cũ của mình. Vậy mà tình nghĩa thầy trò vẫn thật thấm đậm. Mới biết, hình ảnh của những người thầy nghiêm túc, hết lòng với học trò luôn là niềm ám ảnh trong các em, cả khi tưởng như các em không còn nhớ đến các thầy cô của mình nữa, cả khi không gian thời gian cách trở, cả khi công việc đã lấn át hết thì giờ của con người, cả khi người ta đã là những con người đã trưởng thành, đã có vị trí vững chãi trong cuộc sống.
Ra về, tôi cứ bị ám ảnh mãi bởi cái dáng ngồi nghiêm trang của Đỗ Chu hôm ấy, như không phải trước tôi mà là trước người thầy của anh, một người mà trong ký ức lẽ ra đã có thể bị phai mờ, bị khuất lấp bởi bao cảnh bao người anh đã gặp trên khắp các ngả đường đời, khắp các ngả đường chiến tranh. Thật hạnh phúc cho những người thầy có những người học trò như vậy.
Dáng ngồi ấy, khoảnh khắc ấy càng cho tôi thấu hiểu vì sao, hình ảnh người thầy cô giáo và cuộc đời học sinh thời phổ thông tươi đẹp, vô tư, đầm ấm đã nhiều lần trở đi trở lại ẩn hiện trong các trang truyện của anh. Có khi đó là cô giáo địa lý trong truyện ngắn Thung lũng cò, nơi có những đứa học trò nghịch ngợm nhưng thông minh như Tịch “híp” hay Vinh “mốc”; có khi đó là cảnh những học trò măng tơ như nụ sen, bơi xuồng hái những bông sen đẹp nhất tặng thầy cô giáo giữa một đầm sen hương thơm ngào ngạt và trăm nghìn bông sen khoe sắc dưới ánh nắng rực rỡ (Truyện Bồng chanh đỏ*).
Nhưng đậm nét nhất có lẽ là hình ảnh cô giáo Nhâm trong truyện Hương cơ mật mang đầy chất thơ, trong đó ngòi bút Đỗ Chu đã đưa người đọc phiêu diêu cùng những tình cảm thật hồn nhiên thơ mộng nhưng cũng đầy kính trọng của mình với những người thầy thuở niên thiếu không bao giờ quên như mùi hương cỏ mật dân dã ngào ngạt suốt cuộc đời của một người lính ra đi từ một vùng quê êm dịu...
Tháng Mười Một, 2009
Bùi Công Minh
* Trong truyện của Đỗ Chu, bồng chanh đỏ là tên một loài chim hay sống ở những đầm sen, lông ức màu vàng, toàn thân óng đỏ như màu lửa.
