Cái duyên văn nghệ đã dẫn dắt chúng tôi từ lâu có dịp quen nhau qua những kịch bản âm nhạc và kịch bản cho các lễ hội lớn tại Đà Nẵng, vậy mà cho đến bây giờ tôi mới biết nghệ sĩ múa Nguyễn Thiện Tâm là con của nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ và bà Vũ Hà Tiên - những tài hoa và nhan sắc đã khai sinh ra lộng lẫy giai điệu “Giáo đường im bóng” - một chuyện tình đẹp vào hàng bậc nhất của một thời âm nhạc tiền chiến năm xưa. “Giáo đường im bóng” là sáng tác đầu tay của nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ viết vào năm 1938, lúc ông mới 17 tuổi.
 |
| Nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ hạnh phúc với gia đình. |
Ngay từ buổi đầu bình minh nhạc Việt, Nguyễn Thiện Tơ với “Giáo đường im bóng”, Nguyễn Xuân Khoát với “Bình minh”, Lê Thương với “Bản đàn xuân”, Thẩm Oánh với “Khúc yêu đương”, Phạm Đăng Hinh với “Đám mây hàng”…, mỗi người một thế giới thanh âm đã khai mở ra một bầu trời thênh thang Tân nhạc, mà sức vang hưởng của nó đã bảy mươi năm qua, chứng tỏ một thẩm giá nghệ thuật lung linh bất tuyệt trong trái tim của hàng triệu người.
Bây giờ trong ngôi nhà đông đúc của Hội Nhạc sĩ Việt Nam, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ là người có tuổi vào hàng cao niên nhất. Nhớ lời nhạc sĩ Hoàng Giác, trong những lần ông tâm tình trò chuyện cùng các nhà báo: “Lớp nhạc sĩ tiền chiến chúng tôi chẳng còn mấy người, có thể đếm trên đầu ngón tay…, trong số bạn thời ấy, nay còn nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ vẫn sinh sống tại số nhà 22 Mai Hắc Đế - Hà Nội”. Vâng, quả là còn lại hiếm hoi chỉ đếm trên đầu ngón tay, kể từ tài hoa mệnh yểu Đặng Thế Phong, cho đến mãi về sau này Dương Thiệu Tước, Lưu Hữu Phước, Văn Cao, Đoàn Chuẩn…, trên bầu trời nhạc Việt cứ theo từng mùa vắng dần những cây cao bóng cả.
Xuất thân trong một gia đình nghề in (nhà in Viễn Đông), nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ sinh ra (1921) và lớn lên tại căn nhà số 22 phố Charron (về sau là phố Mai Hắc Đế) Hà Nội. Ngay từ thời còn là học sinh Trường trung học Thăng Long, ông đã theo học đàn guitar Hawaii (Hạ uy cầm) với thầy giáo Trần Đình Khuê. Tài năng âm nhạc của ông sớm bộc lộ từ những buổi đầu tiên học nhạc, chỉ sau vài tháng học, ông đã được thầy giáo tiến cử biểu diễn trên đài phát thanh của Pháp lúc bấy giờ. Tiếp tục con đường âm nhạc, ông theo học Tây ban cầm và ấp ủ hoài bão sáng tác từ đấy.
Câu chuyện tình đẹp huyền thoại đến với ông bắt đầu từ mùa hè năm 1938. Kỳ nghỉ hè năm ấy, chàng thư sinh Nguyễn Thiện Tơ được mời tham gia biểu diễn đàn guitar ở Nam Định. Tại đây trái tim nghệ sĩ tơ non của ông đã rung lên những cung bậc đầu tiên trước nhan sắc của cô nữ sinh mười sáu tuổi – Vũ Hà Tiên, và mối tình của họ được khai sinh kể từ đó. Nhưng gia đình Vũ Hà Tiên theo đạo Thiên Chúa, còn Nguyễn Thiện Tơ là người ngoại đạo, vậy là tình yêu trắc trở và gian nan lận đận đã khích lệ tâm hồn nghệ sĩ Nguyễn Thiện Tơ, để ông viết nên nhạc phẩm “Giáo đường im bóng” đúng vào năm ông mới mười bảy tuổi.
Có ai ngờ tiếng chuông ngân ban đầu ấy trở thành dấu trăm năm lấp lánh trên bầu trời âm nhạc. Như một sự khích lệ từ sau “Giáo đường im bóng”, Nguyễn Thiện Tơ tiếp tục cho ra đời những nhạc phẩm: Nhắn gió chiều, Trên đường về, Đêm trăng xưa, Chiều quê, Cung đàn xuân xưa… Song song với sáng tác, ông còn mở lớp dạy nhạc, nhiều học trò của ông đã trở thành những nhạc sĩ tài năng, cùng thời hoạt động âm nhạc với ông vào giai đoạn sau năm 1940 như Đoàn Chuẩn, Dzoãn Mẫn.
Không rõ là giai thoại hay hiện thực, mà người ta còn kể rằng: Trước nhan sắc của nàng Vũ Hà Tiên, nhiều nhạc sĩ cùng thời với Nguyễn Thiện Tơ đã phải xao xuyến… Phải mất hơn 5 năm kiên trì vượt qua vách tường rêu tôn giáo, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ và Vũ Hà Tiên đã làm lễ cưới. Và đấy cũng là mối tình sắt son và chung thủy, cả hai muối mặn gừng cay sánh đôi nhau đi suốt con đường định mệnh của mình.
Buổi bình minh của âm nhạc tiền chiến, những cánh chim đầu đàn ấy tùy theo khuynh hướng sáng tác đã chia thành nhiều nhóm. Không rõ dựa vào nguồn tư liệu nào, có một vài bài báo đã viết về nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ, xếp ông vào nhóm nhạc Myosotis cùng với Thẩm Oánh, Dương Thiệu Tước.
Từ năm 1954, sau ngày giải phóng Thủ đô, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ về làm việc trong dàn nhạc của Đài Tiếng nói Việt Nam, năm 1959 ông chuyển qua dàn nhạc giao hưởng của Nhà hát Giao hưởng Vũ kịch Việt Nam, và đến năm 1965 ông về Hãng phim truyện Việt Nam cho đến năm về hưu (1982).
Năm 2011 này, nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ tròn 90 tuổi. Vẫn mái nhà xưa 22 Mai Hắc Đế ấy, ông và bà Vũ Hà Tiên-người con gái thuở xa xưa Dáng xinh xinh bao tiên kiều, giờ đây vẫn cận kề bên ông nồng ấm.
Gần tròn một thế kỷ dằng dặc con đường thời gian với bao nhiêu biến động lịch sử và dâu bể lở bồi, ở vào lớp ông, nhiều nghệ sĩ lên ghềnh xuống thác, không ít những dở dang và bi kịch, nhìn vào cái thiên đường 22 Mai Hắc Đế của Nguyễn Thiện Tơ và Vũ Hà Tiên, từ buổi ban sơ cho đến bây giờ mới thấy hiếm hoi và ấm áp biết chừng nào. Con cái của vợ chồng ông, tuy không theo con đường sáng tác như bố nhưng hầu hết đều hoạt động trong các lĩnh vực nghệ thuật: Nghệ sĩ múa Nguyễn Thiện Tâm ở Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại Đà Nẵng, nghệ sĩ múa Nguyễn Tuyết Nga ở Đoàn Ca múa miền Nam và vợ chồng nghệ sĩ Nguyễn Thiện Thắng ở Dàn nhạc giao hưởng Việt Nam…
Nhìn tấm hình nhạc sĩ Nguyễn Thiện Tơ tươi vui ôm đàn hát cho cả nhà ngồi vây quanh trong dịp mừng thượng thọ ông tròn tuổi 90, gương mặt đẹp phúc hậu của ông dạy cho tôi một triết lý sống, rằng phải chung thủy trong tình yêu, giữ lòng thanh sạch đừng nóng giận, oán ghét. Vâng, tôi tin là như thế, cũng như nhạc sĩ suốt con đường hoạt động nghệ thuật, ông đã từng gieo bao nhiêu nhân lành, giờ đây viên mãn gặt hái quả ngọt, đấy cũng là một thứ thần dược để ông thong dong an nhiên tự tại tỏa bóng râm xuống con đường thế kỷ!
Đà Nẵng, mùa xuân Tân Mão 2011
NGUYỄN NHÃ TIÊN
