Cách trung tâm thành phố Phan Rang - Tháp Chàm 9 cây số về hướng nam, và cách Quốc lộ số 1 hơn cây số về hướng đông, là làng Mỹ Nghiệp hay Nha Tranh rất nổi tiếng của dân tộc Chăm. Làng có tên tiếng Chăm là Chakleng hay Chakling thuộc thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận.
 |
| Toàn cảnh nhà trưng bày. |
Đây là đất văn vật của vương quốc Champa cổ mà tên còn được thấy trên bi ký. Nghĩa là làng có mặt trên ngàn năm. Tương truyền rằng ông bà nuôi của vị vua nổi tiếng nhất lịch sử Champa là Po Klong Girai (thế kỷ XII) đã sinh ra ở đất này. Ngài là vị vua được cộng đồng Chăm thờ phượng tại khu tháp còn được bảo lưu tốt nhất hiện nay.
Đúng như câu nói cửa miệng của dân gian Chăm:
Cơk mưraung kraung birak
Sơn hướng nam, sông hướng bắc
Làng Mỹ Nghiệp hội đủ yếu tố địa linh sinh nhân kiệt. Bởi là một làng cổ nên khu vực xung quanh làng tập trung nhiều di tích lịch sử giá trị. Ngoài ra Chakleng còn là nơi sinh ra những nhân vật được biết đến nhiều trong xã hội Chăm hiện đại. Nghệ sĩ trống Ginăng nổi tiếng Mưdwơn Thạch Tìm, nhà văn - nhà nghiên cứu văn hóa Chăm Inrasara, nhà văn Trà Vigia, nhà thơ trẻ Tuệ Nguyên, nghệ nhân thổ cẩm hàng đầu Phú Thị Mở, nghệ nhân thổ cẩm Bàn tay vàng Inrahani Thuận Thị Trụ…
Vài thập niên qua, làng Chakleng ngày càng nổi tiếng qua nghề dệt thổ cẩm dân tộc truyền thống.
Vào năm 2009, ngay trung tâm làng đã có thêm sự hiện diện của Nhà Trưng bày Văn hóa Chăm Inrahani. Có thể vì khiêm tốn, nên chủ nhân đã trưng tấm bảng như thế. Đúng ra phải là bảo tàng. Nó phải được coi như bảo tàng tư nhân đầu tiên của dân tộc Chăm hiện nay.
 |
| Xe trâu trong nhà trưng bày. |
Sau khi đất nước mở cửa, bảo tàng tư nhân đã mọc lên khá nhiều. Chủ yếu tập trung ở các thành phố lớn, hay tại các khu du lịch, phục vụ cho du khách. Quy mô của chúng lớn nhỏ với đủ loại hình. Nhà Trưng bày Văn hóa Chăm Inrahani thì khác. Nó được xây dựng tại thôn quê, ngay giữa cộng đồng dân quê.
Bên ngoài được cấu trúc hình vòm mái tháp Chàm có tượng Shiva, bên trong Nhà Trưng bày có không gian 12 x 32 mét phân làm 4 khu vực gần bằng nhau. Gian thứ nhất trưng bày các bản sao nghệ thuật các bức tượng cổ bằng chất liệu sa thạch, tủ chứa văn bản chép tay chữ Chăm cổ, tủ sách Chăm hiện đại, nhạc cụ, các bản đồ chỉ dẫn “khu di tích Champa” và “khu dân cư Chăm”… Gian kế tiếp án ngữ chiếc xe trâu cổ Chăm. Được biết đây là một trong ba chiếc còn lại tại Việt Nam. Xung quanh xe trâu và quanh ba bức tường là các nông ngư cụ, đồ dùng hằng ngày, dụng cụ đánh bắt, gốm Chăm… Khu thứ ba ưu tiên cho dụng cụ dệt và các sản phẩm thổ cẩm, y trang phục Chăm cổ và hiện đại. Cuối cùng là khu dành cho Tủ sách INRA và phòng đọc. Đây là khu duy nhất còn dang dở. Dù lượng sách trên 5.000 văn bản đang chất đầy hai tủ sách lớn nhưng bởi phòng ốc chưa xong, nên các độc giả nông thôn đủ lứa tuổi tạm chọn ngồi vào góc nào đó đọc đỡ tùy hứng. Cũng vui! Đủ loại sách và tạp chí, báo ở đó. Tiếng Chăm, tiếng Việt, tiếng Anh và Pháp. Từ sách văn học, triết học, nghiên cứu văn hóa đến sách dành cho thiếu nhi, sách nông nghiệp, y khoa, sách dạy làm ăn buôn bán…
Đúng vậy. Điều đáng giá nhất, và chính nó làm nên sự khác biệt, chính là tính phục vụ cộng đồng của nó. Cô sinh viên Chăm nghỉ hè có thể vào ngồi cả ngày để nghiên cứu. Bác nông dân làng bên đi ngang cũng có thể ghé vào thăm hiện vật cổ hay ngư cụ xưa bất kỳ lúc nào. Khách Tây hay nghiên cứu sinh thủ đô cũng thường ghé vào thăm thú.
Chủ nhân của Nhà Trưng bày này không ai khác chính là nhà văn - nhà nghiên cứu Inrasara. Anh dùng tên vợ đặt tên cho Nhà Trưng bày, theo truyền thống chế độ mẫu hệ. Anh nói: “Đây là ý tưởng đã có từ khi tôi vào Sài Gòn làm việc 20 năm trước. Tích góp từ từ, rồi lên kế hoạch để làm nên. Cho mình là chính, cạnh đó giúp được gì đó cho bà con càng hay”.
Trà Chân
