Những năm chiến tranh và suốt thời kỳ kinh tế bao cấp khó khăn, thuốc men thiếu thốn, Sâm đại hành là vị thuốc nam cứu tinh cho đồng bào ta làm thuốc bổ máu chữa thiếu máu, vàng da, xanh xao, hoa mắt, choáng váng, nhức đầu, mệt mỏi, tê bại do thiếu dinh dưỡng.
 |
| Sâm đại hành - Eleutherine subaphylla. |
Sâm đại hành (SĐH) còn gọi Tỏi đỏ, Tỏi lào, Hành lào, Hành mọi,… tên khoa học là Eleutherine subaphylla Gagnep. (tên đồng nghĩa E. bulbosa (Mill.) Urban; E. longifolia Gagnep), thuộc họ La dơn - Iridaceae.
Theo Đông y, SĐH vị ngọt nhạt, tính bình (có nơi nói tính ấm), vào 3 kinh can, tỳ, phế; có tác dụng tư âm dưỡng huyết, cầm máu, giảm ho, tiêu độc, kháng khuẩn, tiêu viêm, sinh cơ. SĐH không chỉ là thuốc hay cầm máu dùng trong băng huyết, ho ra máu, bị thương chảy máu (dùng củ tươi giã đắp), mà còn để chữa ho (ho lao, ho gà), viêm họng, mụn nhọt, chốc lở, viêm da, tổ đĩa, vảy nến… rất hiệu quả.
Một số bài thuốc:
1. SĐH được dùng làm thuốc bổ máu, chữa mệt mỏi, tiêu độc: ngày uống 4 - 12g khô hay 12 - 30g tươi; có thể dùng dưới các dạng rượu, thuốc sắc hay chế thành viên như sau:
- Rượu: SĐH khô thái mỏng 100g, rượu uống vừa đủ một lít. Ngâm trong 10-15 ngày. Ngày uống 20 - 30ml (một ly nhỏ) chia 2 lần uống vào trước 2 bữa cơm chính, uống liên tục trong 15-20 ngày.
- Nước sắc: SĐH tươi 12 - 30g, nước 400ml. Sắc còn 150ml, chia làm 2 lần trước 2 bữa ăn chính.
- Viên: Dịch chiết SĐH bằng rượu 40o cô đến khô, chế thành viên, mỗi viên 0,25g. Người lớn uống 9-12 viên chia làm 3 lần uống trong ngày. Trẻ con từ 1-5 tuổi: Ngày uống 2 đến 6 viên; trẻ em 6-13 tuổi: Ngày uống 6-8 viên.
2. Rượu bổ huyết trị tê thấp: SĐH, Bổ cốt toái, Đương quy, Bạch chỉ, Cẩu tích, Độc hoạt, mỗi vị 50g, ngâm với 2 lít rượu, uống dần.
3. Thuốc tiêu độc: SĐH 30g dưới dạng chè thuốc và xi-rô cho trẻ em; hoặc: SĐH, Sài đất, Bồ công anh, Cam thảo đất, Ké đầu ngựa, Kim ngân, Kinh giới chế dạng cao lỏng.
4. Chữa mụn nhọt sưng tấy: SĐH 4g; Bông trang, Đơn tướng quân, Bồ công anh, Sài đất mỗi vị 16g. Sắc uống.
5. Chữa viêm họng, viêm phổi, sưng a-mi-đan: SĐH 3g, Vỏ rễ dâu, Cỏ nhọ nồi, Sài đất, Bách bộ, Mạch môn, mỗi vị 12g. Sắc uống.
6. Thuốc an thần Passerynum làm dễ ngủ và ngon giấc: SĐH, Lạc tiên, Vông nem, lá sen, Thảo quyết minh, Hạt tơ hồng, Lá dâu, Hạt keo dậu. Nấu cao và làm viên.
7. Chữa ho viêm phế quản: SĐH, Rễ dâu, Lẻ bạn, mỗi vị 20g; Cam thảo nam, Lá chanh, mỗi vị 12g. Sắc uống ngày 1 thang.
8. Chữa viêm phế quản có nhiều đờm: SĐH 100g, Hạt đình lịch 200g, Gừng khô 50g, Bán hạ 30g, Trần bì 20g, Phèn phi 20g. Hạt đình lịch sao đen, bán hạ chế, SĐH thái mỏng phơi khô, các vị hợp lại tán nhỏ, gừng nấu nước luyện hoàn 0,30g sấy khô. Ngày uống 8g, chia 2 lần.
9. Chữa ho viêm họng trẻ em: SĐH 100g, Xạ can 50g. Sắc nước, cô đặc, pha thành 300ml sirô. Mỗi ngày uống 12-30ml chia 3 lần tùy theo tuổi.
PHAN CÔNG TUẤN
