Trên lộ trình hoàn thiện

Kỳ tuyển sinh đại học luôn là một trong những chủ đề “nóng” của giáo dục Việt Nam được toàn xã hội quan tâm vì gắn liền với bước ngoặt quan trọng khởi đầu chặng đường “lập thân, khởi nghiệp” của học sinh-sinh viên và có ý nghĩa tiền đề đối với chất lượng nguồn nhân lực tương lai của đất nước. Bước đầu nhìn lại, có thể nhận thấy kỳ tuyển sinh năm nay đã đạt được nhiều kết quả quan trọng thể hiện những đổi mới tích cực trên lộ trình hoàn thiện.

Đà Nẵng cuối tuần giới thiệu bài viết của GS.TS Trần Văn Nam – Giám đốc Đại học Đà Nẵng, thành viên Hội đồng quốc gia Giáo dục và Phát triển nhân lực nhiệm kỳ 2016-2021.

Các tân sinh viên làm thủ tục nhập học tại Trường Đại học Kinh tế - Đại học Đà Nẵng vào ngày 18-8-2017. (Ảnh do Đại học Đà Nẵng cung cấp)

Những đổi mới tích cực

Việc xét tuyển đại học chủ yếu dựa trên kết quả kỳ thi Trung học Phổ thông (THPT) Quốc gia về cơ bản được đánh giá là thành công, bảo đảm tính công bằng, nghiêm túc, chu đáo, có “độ tin cậy” và hạn chế những sai sót và khó khăn đối với xã hội và thí sinh.

Đây là lần đầu tiên các Sở Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đảm nhận trách nhiệm chính trong tất cả các khâu tổ chức đúng với tính chất là kỳ thi THPT. Tỷ lệ thí sinh dự thi các môn rất cao, đạt trên 99%, trong đó 74% thí sinh sử dụng kết quả thi để xét tuyển vào đại học, cao đẳng. Nhờ đổi mới phương thức thi theo hình thức trắc nghiệm khách quan, thời gian thi được rút ngắn từ 4 ngày xuống 2,5 ngày, giảm bớt áp lực và tốn kém. Nội dung bám sát chương trình học (trọng tâm kiến thức lớp 12), 60% là kiến thức cơ bản, 40% là kiến thức nâng cao, thúc đẩy thí sinh tăng cường việc tự học, tự hệ thống kiến thức qua đó phát huy năng lực sở trường. Công tác chấm thi khách quan và chính xác hơn nhờ hình thức thi trắc nghiệm khách quan được chấm bằng máy tính. Điểm tích cực nổi bật được xã hội ghi nhận và đánh giá tốt là khâu tổ chức tại 65 cụm thi trên khắp các tỉnh, thành trong cả nước (tại ngay chính các trường THPT hay liên trường), giúp thí sinh thuận tiện, yên tâm đi thi, giảm đáng kể chi phí đi lại, ăn ở cho thí sinh và người nhà, giảm thiểu áp lực về giao thông, an ninh trật tự trong thời gian tổ chức kỳ thi
Quy chế tuyển sinh đại học năm 2017 có tính “mở”, “linh hoạt” cho thí sinh và tính “tự chủ” cho các trường nhưng vẫn bảo đảm được sự quản lý chặt chẽ của Bộ GD&ĐT. Một trong những điểm mới theo Quy chế tuyển sinh  năm nay là thí sinh không bị giới hạn số nguyện vọng (xếp theo thứ tự ưu tiên) cũng như số trường ngay khi đăng ký, “mở” thêm nhiều cơ hội lựa chọn đúng ngành và trường yêu thích cũng như cơ hội trúng tuyển cho thí sinh, khắc phục được tồn tại của Quy chế năm 2016 là có khá nhiều thí sinh đạt điểm cao nhưng vẫn không trúng tuyển. Tình trạng “ảo” được hạn chế nhờ hệ thống phần mềm tuyển sinh của Bộ GD&ĐT, thí sinh chỉ có thể trúng tuyển vào một trường với nguyện vọng cao nhất trong số các nguyện vọng đã đăng ký.

Đổi mới tích cực so với năm 2016, là thí sinh đăng ký nguyện vọng xét tuyển ngay khi nộp hồ sơ sẽ giúp các em có định hướng ngành nghề ngay từ ban đầu cũng như Bộ GD&ĐT và các trường bước đầu có được số liệu nhu cầu định hướng nghề nghiệp của thí sinh. Tuy nhiên thí sinh vẫn được quyền điều chỉnh nguyện vọng ngành xét tuyển khi đã biết kết quả thi THPT quốc gia.

Việc các trường sử dụng kết quả kỳ thi THPT theo hướng xét tuyển tổ hợp môn thi/bài thi trong đó có ít nhất một môn thi độc lập là Toán hoặc Ngữ văn và nhà trường có thể chủ động quy định nhân hệ số điểm môn thi/bài thi khi xét tuyển là một điểm tích cực nữa giúp các trường chủ động “thiết kế” được khối thi xét tuyển mới ngoài những khối thi truyền thống, có thể chọn được những thí sinh có kiến thức đồng đều cả tự nhiên và xã hội.

Quyền “tự chủ” của các trường được thể hiện bằng đề án tuyển sinh của chính mình, trong đó công khai thông tin của nhà trường để thí sinh và xã hội lựa chọn, giám sát. Bộ GD&ĐT tiếp tục tạo điều kiện để các trường được tự nguyện phối hợp thành nhóm trường thực hiện xét tuyển, đồng thời, được khai thác thông tin trên “Cổng thông tin tuyển sinh” của Bộ từ đó dự kiến điểm trúng tuyển, danh sách thí sinh trúng tuyển… Để giảm lượng thí sinh ảo, các trường được “lọc ảo” bằng cách đưa lên “Cổng thông tin tuyển sinh” danh sách thí sinh trúng tuyển dự kiến để hệ thống tự động loại bỏ những nguyện vọng thấp của thí sinh và giữ lại nguyện vọng cao nhất. Tiếp đó, danh sách này được gửi lại cho các trường xác định và thống nhất điểm chuẩn. Cuối cùng, dữ liệu được gửi lên phần mềm xét tuyển chung để Bộ GD&ĐT sẽ “lọc ảo” lần cuối bảo đảm mỗi thí sinh chỉ trúng tuyển duy nhất một nguyện vọng. Các trường cũng được quyền từ chối tiếp nhận nhập học hay buộc thôi học khi thí sinh không xác nhận và nộp bản chính chứng nhận kết quả thi tốt nghiệp THPT hoặc không bảo đảm các điều kiện trúng tuyển khi đối chiếu thông tin đăng ký xét tuyển với hồ sơ gốc... Đây là những “công đoạn” mới, tích cực, thể hiện tính khoa học, logic, công phu và có trách nhiệm cao; tôn trọng quyền “lựa chọn” của thí sinh và các trường.

Hoàn thiện trên lộ trình đổi mới

Mức độ phân hóa và “độ khó” của đề thi THPT với tính chất “hai trong một” của kỳ thi THPT quốc gia vẫn còn bộc lộ hạn chế gây ra một số bất cập không đáng có trong dư luận xã hội về tính chất công bằng của kỳ tuyển sinh năm nay. Trường hợp thí sinh điểm cao nhưng vẫn “trượt” đại học do mức độ phân hóa đề thi chưa “triệt để” theo phổ điểm và điểm chuẩn công bố của các trường. Mức độ phân hóa chưa cao dẫn đến điểm chuẩn nhiều trường tăng mạnh, cá biệt có thí sinh đạt 29-30 điểm vẫn không trúng tuyển nguyện vọng 1, trong lúc ở một số ngành, điển hình như ở các ngành sư phạm (SP), điểm chuẩn bình quân chỉ cao hơn điểm sàn một ít (17,5 điểm) và không ít trường có điểm chuẩn chỉ ngang mức điểm sàn (15,5 điểm).

Theo một số chuyên gia về tuyển sinh “khâu đề thi là khâu yếu nhất trong kỳ thi năm nay”, theo đó nguyên nhân chính là do ngân hàng đề thi chưa đáp ứng tốt nhất yêu cầu tăng cường độ khó cho các câu hỏi đủ để đạt yêu cầu phân hóa của kỳ tuyển sinh đại học, dẫn đến đề thi năm nay “dễ” hơn mọi năm (?). Ngoài những nguyên nhân dễ nhận thấy như nội dung kiến thức chủ yếu thuộc chương trình lớp 12, nên thí sinh dễ nhớ và hệ thống hơn, phương thức thi chuyển từ tự luận sang thi trắc nghiệm khách quan nên thí sinh cũng khó bị điểm liệt và dễ đạt điểm cao hơn…

Một vấn đề bất cập cần được phân tích kỹ là tỷ lệ nhập học ở một số trường chưa đạt yêu cầu sau khi từ dữ liệu “lọc ảo” của Bộ GD-ĐT. Các trường tuy có danh sách thí sinh trúng tuyển nhưng đã phải đối mặt với thực tế tình trạng thí sinh trúng tuyển nhưng không đến nhập học (?). Theo số liệu của Bộ GD&ĐT, ngay sau đợt 1 xét tuyển đã có tới 170 trường tuyển đủ chỉ tiêu và nếu tính đạt 70% chỉ tiêu trở lên thì con số này lên tới 234 trường (chiếm 73% số trường tuyển sinh). Nhưng thực tế, tính tới ngày 8-8, mới có 242.000/352.000 thí sinh trúng tuyển đợt 1 làm thủ tục xác nhận nhập học, như vậy, có khoảng 110.000 thí sinh trúng tuyển đợt 1 không nhập học, chiếm tới gần 30%. Phải chăng khi cho phép thí sinh đăng ký nhiều nguyện vọng, các em sẽ hướng đến đảm bảo mục tiêu vào bằng được bất kỳ một trường đại học nào khi đăng ký, nhưng đến khi trúng ở những trường mà coi các em là thứ yếu sau trường và ngành mà mình yêu thích nhất thì các em lại không nhập học (?). Ngoài các em trúng tuyển vào các trường quân đội, công an, một số đi học nước ngoài thì phải kể đến có thể các em đã trúng tuyển bằng phương thức học bạ vào ngành/trường mình ưa thích.

Một vấn đề “nóng” gây lo ngại cho dư luận về chất lượng đội ngũ SP tương lai là thực tế có tình trạng điểm chuẩn vào một số trường SP không cao. Để nâng cao chất lượng đào tạo của các ngành SP, thiết nghĩ trước hết các địa phương cần nắm rõ nhu cầu số lượng và dự báo chính xác nguồn nhân lực SP cần thiết phù hợp với quy hoạch của Bộ GD&ĐT cũng như tại các địa phương. Từ đó, việc giao chỉ tiêu hằng năm cho các trường cần được xem xét điều chỉnh phù hợp dựa trên cơ sở khoa học, ưu tiên các trường đã được công nhận đạt chất lượng kiểm định giáo dục, có truyền thống, bề dày kinh nghiệm đào tạo và tiềm lực mạnh. Chúng ta cần nỗ lực đổi mới để tránh tình trạng sinh viên SP khi ra trường không tìm được việc làm, gây lãng phí và tiếp tục xảy ra tình trạng “đầu vào” các trường SP có điểm chuẩn không cao như mong đợi làm ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục nước nhà trong tương lai, không để tiếp diễn thực trạng thí sinh không “thiết tha” vào các trường SP. Bộ GD&ĐT cần nghiên cứu và quy định điểm sàn các ngành SP cho phù hợp (chẳng hạn 20 điểm đối với kết quả kỳ thi THPT quốc gia năm nay), dù lộ trình từ năm 2018 trở đi, Bộ GD&ĐT sẽ giao quyền tự chủ cho các trường tự xác định “ngưỡng đầu vào” dựa trên những tiêu chí khoa học cam kết bảo đảm chất lượng giáo dục và “đầu ra” thông tin có việc làm của sinh viên tốt nghiệp…

Với những đổi mới tích cực đã được xã hội ghi nhận, đánh giá tốt, chúng ta tin tưởng và mong đợi vào những đổi mới, hoàn thiện tích cực hơn nữa của Quy chế tuyển sinh 2018 và những năm tiếp theo sẽ thực sự đi vào cuộc sống, ổn định và bảo đảm tính khoa học, thực tiễn phù hợp với nguyện vọng, mong đợi của thí sinh, đảm bảo quyền tự chủ cho các trường tuyển chọn được đầu vào có chất lượng, đáp ứng được nhu cầu của xã hội. Hơn bao giờ hết, thành công của kỳ tuyển sinh đại học hằng năm chính là một trong những yếu tố hướng đến sự phát triển bền vững cho các trường, góp phần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.

GS.TS Trần Văn Nam