Ba thương gia người Nhật đã nằm lại với đất Hội An gần 400 năm nay. Họ không có bà con thân thuộc ở đây nhưng các nấm mộ cổ luôn tỏa khói hương nghi ngút bởi những tấm lòng của người Hội An mến khách.
 |
| Mộ ông Banjiro trong khu dân cư (ảnh trái) và mộ ông Tani Yajirobei giữa cánh đồng Trường Lệ, thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam. Ảnh: THÁI MỸ |
Thương nhân của 71 chuyến thuyền
Theo hai Bản lý lịch di tích số 12 và 14 được Ban Quản lý di tích Hội An, nay là Trung tâm Bảo tồn Di sản văn hóa Hội An, lập các năm 1991, 1992, vào cuối thế kỷ XVI đầu thế kỷ XVII, Hội An trở thành thương cảng lớn của xứ Đàng Trong, là điểm trung chuyển mậu dịch nên các thương nhân nước ngoài đến đây buôn bán khá đông đúc, trong đó nhiều nhất là người Hoa và người Nhật.
Số thương gia ngoại quốc này được chúa Nguyễn cho phép lập 2 khu vực cư trú, có chế độ quản lý đặc biệt. Riêng khu vực định cư của người Nhật, người Hội An gọi là “Nhật Bổn dinh” hoặc “Nhật Bổn phố”. Làng của những thương gia xứ Phù tang ngày một thêm nhộn nhịp bởi hồi đó đa số các nhà buôn Nhật Bản tới đây chọn mảnh đất Hội An làm bến neo đậu, hầu hết chưa lập gia đình nên họ lấy vợ người Việt rồi sinh con, đẻ cái.
Nói về sự kiện lịch sử này, Viện Nghiên cứu quốc tế Trường Đại học Nữ Chiêu Hòa (Nhật Bản) cho biết, bắt đầu từ năm 1601, chúa Nguyễn Hoàng của xứ Đàng Trong đã đặt mối quan hệ, đối tác với Nhật Bản nên từ đó đến đầu năm 1635 đã có 71 chuyến thuyền đóng ấn son của Mạc phủ (Mạc phủ là người đứng đầu chính quyền Nhật Bản thời phong kiến, như Nhật hoàng) chở nhiều thương nhân Nhật cập cảng Hội An để làm ăn, buôn bán.
Lần theo địa chỉ, tôi tìm tới ngôi mộ cổ của ông Banjiro, người Nhật Bản đang yên nghỉ lâu đời trong khu vườn của bà Dương Thị Sáu tại tổ 1, khối Trường Lệ, phường Cẩm Châu, thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam. Đang quét dọn, hương khói cho người quá cố, nghe khách hỏi thăm, bà cho biết, gia đình chồng bà đã có 3 đời trông coi, chăm sóc ngôi mộ người Nhật này. Trong thời kỳ chiến tranh, ngôi mộ bị đất cát vùi lấp, chỉ lộ thiên phần trên của tấm bia đá. Sau ngày giải phóng, chồng bà là ông Nguyễn Văn Nước sửa sang, dọn dẹp, bảo quản nguyên vẹn ngôi mộ cho đến bây giờ.
Cuối năm 1635, Mạc phủ Tokugawa ra lệnh tất cả người Nhật ở Hội An phải rút về nước và từ đó các thương nhân Nhật Bản lần lượt rời Hội An về lại cố hương. Chuyến tàu cuối cùng đưa những người Nhật sinh sống tại Hội An trở về đất nước mặt trời mọc muộn nhất vào năm 1637. Tuy nhiên, vẫn có một số người quyết định ở lại với Hội An rồi yên nghỉ mãi mãi ở vùng đất thân thương này, trong đó có ông Banjiro, mất năm Ất Tỵ 1665, theo bia ký tại mộ.
Người Hội An nghĩa tình
Cách mộ ông Banjiro chừng 1km, ngôi mộ thương gia Tani Yajirobei (bia mộ lập năm 1647) nằm giữa cánh đồng Trường Lệ hiu hắt. Ông Tani Yajirobei quê ở Hirado, gần Nagasaki, thuộc một dòng họ lớn nhất ở Nhật Bản, con cháu của dòng tộc rất đông.
Không giống nhiều ngôi mộ cổ khác, mộ ông Tani Yajirobei có tới 4 tấm bia khắc bằng 4 thứ tiếng: Việt, Nhật, Anh, Pháp với nội dung: “Do Nhật hoàng chủ trương bế môn tỏa cảng buôn bán với hải ngoại nên ông phải từ Hội An trở về quê hương nhưng sau đó đã tìm mọi cách quay trở lại để chung sống với người yêu của mình là một cô gái người Hội An cho đến khi từ biệt cõi đời…”.
Tuy mộ ông Tani Yajirobei nằm lẻ loi giữa đồng lúa quạnh quẽ nhưng luôn đón nhận sự ấm áp nghĩa tình của bao người dân phường Cẩm Châu, nhất là gia đình của ông Trần Văn Hà, nhà cùng khối phố với bà Dương Thị Sáu. Sinh thời, cha của ông Hà thường xuyên sửa soạn, hương khói đều đặn mộ ông Tani Yajirbei, đến khi ông về với tổ tiên thì công việc này do ông Hà đảm nhận hơn 20 năm qua.
Ở khối phố An Phong, phường Tân An, cũng có ngôi mộ cổ người Nhật - mộ thương nhân Gusokukun được lập vào năm 1689. Theo văn bia, sinh thời ông Gusokukun là thương gia giàu có và nhiều thế lực bởi ông là một thị trưởng có quyền điều hành toàn bộ hoạt động cư dân của “Nhật Bổn dinh” tại Hội An lúc bấy giờ.
Mộ ông Gusokukun được gia đình ông Đinh Văn Chất thường xuyên chăm sóc chu đáo. Do đa số người Nhật phải hồi cố hương cũng như các nhà buôn Nhật lần lượt qua đời nên phố Nhật ở Hội An cũng suy tàn. Tháng 8-2013, ông GusokuTakeshi, cháu đời thứ 21 của ông Banjiro, qua Việt Nam tham dự buổi giao lưu văn hóa Hội An - Nhật Bản đến viếng mộ cụ tổ. Khi biết gia đình bà Dương Thị Sáu có nhiều đời coi sóc mộ tổ của mình, ông rưng rưng xúc động và cảm ơn tấm lòng thơm thảo của người Hội An, của gia đình bà Sáu.
Hằng năm, đến độ sau mùa gặt, một số bà con Trường Lệ sinh sống gần đó đều cúng cơm mới ngay tại mộ các thương nhân này bởi họ cho rằng cố nhân xa quê không còn ai thờ phụng, hương khói.
Cả ba ngôi mộ cổ Nhật trên đất Hội An đều là những địa chỉ để du khách phương xa, nhất là du khách Nhật thăm viếng. Khi tới Hội An, người Nhật nào cũng muốn một lần ghé nơi yên nghỉ của những đồng hương gần 4 thế kỷ qua.
THÁI MỸ
