“Đinh lăng bổ khí, lực tăng/ Giải độc, lợi sữa, ngon ăn, khỏe người”. Đó là câu vè tóm tắt tính năng tác dụng của Đinh lăng.
Đinh lăng còn gọi đinh lăng lá xẻ hay cây gỏi cá, tên khoa học Polyscias fruticosa (L,) Harms (tên đồng nghĩa Tieghempanax fruticosus R Vig.), thuộc họ Nhân sâm - Araliaceae.
 |
| Gốc đinh lăng trên 10 năm tuổi. Ảnh P.C.T |
Đây là loài cây nhỏ dạng bụi, cao 1,5-2m, được trồng chủ yếu để làm cảnh ở các đình chùa, các vườn gia đình. Đinh lăng ưa đất cao ráo, hơi ẩm nhiều màu. Thu hoạch rễ của những cây đã trồng từ 3 năm trở lên (cây trồng càng lâu năm càng tốt), đem rửa sạch phơi khô ở chỗ mát, thoáng gió để bảo đảm mùi thơm và phẩm chất. Khi dùng, đem rễ tẩm nước gừng tươi 5% sao qua, rồi tẩm 5% mật ong hoặc mật mía. Lá thu hái quanh năm, thường dùng tươi.
Toàn cây đinh lăng đều có thể làm thuốc. Trong rễ có glucosid, alcaloid, saponin triterpen, tanin, 13 loại acid amin, vitamin B1. Trong thân và lá cũng có nhưng ít hơn.
Theo Đông y, rễ đinh lăng có vị ngọt, tính bình; lá vị nhạt, hơi đắng, tính bình; có tác dụng bổ khí, giải độc, lợi sữa, tiêu thực, tiêu sưng viêm. Đinh lăng dùng làm thuốc bổ, trị suy nhược cơ thể, suy nhược sinh dục, suy nhược thần kinh, kích thích các hoạt động não bộ, giải lo âu, chống trầm cảm, chữa tiêu hóa kém, xơ gan, giải độc gan, xơ vữa động mạch, phụ nữ sau khi đẻ ít sữa, sản hậu huyết xông nhức mỏi... Còn dùng làm thuốc chữa ho, ho ra máu, thông tiểu tiện, chữa kiết lỵ. Thân và cành dùng chữa phong thấp, đau lưng. Lá dùng chữa cảm sốt, mụn nhọt sưng tấy, sưng vú.
Thường sử dụng ở dạng bột, ngày dùng 2g trở lên. Cũng có thể thái miếng phơi khô, ngày dùng 1-6g dạng thuốc sắc hoặc ngâm rượu. Lá đinh lăng phơi khô đem lót gối hoặc trải giường cho trẻ em nằm để đề phòng bệnh kinh giật. Phụ nữ sau khi sinh uống nước sắc lá đinh lăng khô, thấy cơ thể nhẹ nhõm, khỏe mạnh, có nhiều sữa. Lá tươi 50-100g băm nhỏ cùng với bong bóng lợn trộn với gạo nếp nấu cháo ăn cũng lợi sữa. Lá dùng xông làm ra mồ hôi và chứng chóng mặt. Dùng tươi giã nát đắp ngoài trị viêm thần kinh và thấp khớp và các vết thương. Lá nhai nuốt nước với một chút phèn trị hóc xương cá. Vỏ cây nghiền thành bột làm thuốc uống hạ nhiệt.
Đinh lăng là cây cảnh đẹp, đồng thời là cây rau (lá non làm rau sống, trộn gỏi) và là cây thuốc quý. Đã có nhiều công trình nghiên cứu chứng minh những tác dụng dược lý quan trọng của đinh lăng tương tự như sâm Việt Nam, trong đó có tác dụng tăng cường chức năng gan và bảo vệ tế bào gan. Ở đây tôi xin mách một kinh nghiệm, với những bệnh nhân dùng thuốc kháng lao mà vật vã suy kiệt không thể tiếp tục uống thuốc kháng lao, nếu bỏ dở liều điều trị sẽ gây kháng thuốc rất khó điều trị về sau, trường hợp này nên dùng lá đinh lăng tươi 150g (nếu khô thì 50g) nấu nước uống hằng ngày, sẽ đủ sức uống thuốc kháng lao hết liệu trình cho đến khi khỏi hẳn bệnh.
PHAN CÔNG TUẤN
