* Theo tôi được biết thì bài hát “Mùa thu chết” của nhạc sĩ Phạm Duy được phổ nhạc từ một bài thơ Pháp. Xin quý báo giới thiệu nguyên tác bài thơ này và các bản dịch tiếng Việt. (Trương Thị Mỹ, Thanh Khê, Đà Nẵng).
- Đó là bài L’ Adieu rất nổi tiếng của Guillaume Apollinaire. Thực ra, L’ Adieu có nghĩa là Lời vĩnh biệt, nhưng nhạc sĩ Phạm Duy đã chọn một ý trong bài thơ (L’ automne est morte souviens-t’ en, Em nhớ cho mùa thu đã chết rồi) để đặt tít cho bài hát phổ nhạc là Mùa thu chết.
Nguyên văn bài thơ L’ Adieu bằng tiếng Pháp, trích từ Chanson du Mal Aime (Ca khúc Tình đau) như sau:
J’ ai cueilli ce brin de bruyère
L’ automne est morte souviens-t’en
Nous ne nous verrons plus sur terre
Odeur du temps brin de bruyère
Et souviens-toi que je t’ attends.
Hoàng Nguyên Chương dịch nghĩa: Anh đã hái nhành hoa thạch thảo/ Mùa thu chết rồi, em nhớ cho/ (Dẫu) chúng ta không còn gặp trên đời/ (Vẫn còn đây) hương thời gian thạch thảo/ Và em nhớ cho, anh vẫn chờ em.
Bản dịch thơ 1 của Hoàng Nguyên Chương:
Vĩnh biệt
Anh đã hái một nhành hoa thạch thảo/ Em nhớ cho mùa thu đã chết rồi/ Dẫu chúng ta không còn gặp trên đời/ Vẫn còn đây hương thời gian thạch thảo/ Em nhớ cho lòng anh luôn chờ đợi.
Bản dịch thơ 2 của Hoàng Nguyên Chương
Vĩnh biệt
Hái nhành thạch thảo ưu tư/ Xin em hãy nhớ mùa thu chết rồi/ Dẫu không gặp nữa trên đời/ Hương thời gian vẫn là lời của hoa/ Em ơi hãy hiểu giùm ta/ Trái tim còn đợi thiết tha những ngày...
Bản dịch của nhà thơ Bùi Giáng:
Lời vĩnh biệt
Ta đã hái nhành lá cây thạch thảo/ Em nhớ cho mùa thu đã chết rồi/ Chúng ta sẽ không tương phùng được nữa/ Mộng trùng lai không có được trên đời/ Hương thời gian mùi thạch thảo bốc hơi/ Và nhớ nhé, ta đợi chờ em đó.
Bản dịch qua lời phổ nhạc (năm 1965) của nhạc sĩ Phạm Duy:
Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo/ Em nhớ cho: Mùa thu đã chết rồi!/ Mùa thu đã chết, em nhớ cho/ Mùa thu đã chết, em nhớ cho/ Mùa thu đã chết, đã chết rồi/ Em nhớ cho!/ Em nhớ cho,/ Đôi chúng ta sẽ chẳng còn nhìn nhau nữa!/ Trên cõi đời này, trên cõi đời này/ Từ nay mãi mãi không thấy nhau/ Từ nay mãi mãi không thấy nhau.../ Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo/ Em nhớ cho: Mùa thu đã chết rồi!/ Ôi ngát hương thời gian mùi thạch thảo/ Em nhớ cho rằng ta vẫn chờ em./ Vẫn chờ em, vẫn chờ em/ Vẫn chờ.../ Vẫn chờ... đợi em!
Nói thêm, hoa thạch thảo (Calluna vulgaris) trong bài thơ của Guillaume Apollinaire là hoa thạch thảo ở Âu châu khác với loại hoa thạch thảo ở Việt Nam, thuộc họ Ericaceae. Hoa này có nhiều loài, nhiều giống. Tên tiếng Pháp là Bruyère, tiếng Anh là Heather, Common Ling hoặc Briar. Tiếng Trung Quốc là Hồng phương bách hoặc Thạch nam. Tiếng Việt gọi là Thạch nam hoặc Thạch thảo.
Thạch thảo thường mọc thành chùm nhỏ với cánh hoa xòe rộng ra. Hoa có ba màu chính: tím, hồng, trắng. Thạch thảo có nguồn gốc từ nước Ý, ngày nay được lai tạo thêm thành loại hoa cánh kép rất đẹp. Tại châu Âu, Thạch Thảo tượng trưng cho tình yêu và vẻ đẹp mềm mại, thanh tú, nữ tính. Đôi khi Thạch thảo cũng tượng trưng cho sự chín chắn vì nó thường nở vào cuối thu, khi mà đa số các loại hoa khác đã tàn. Những đôi tình nhân trẻ thường tặng cho nhau loài hoa này để rồi sẽ mãi mãi không quên nhau, sẽ luôn ở bên nhau cho dù phải nói lời vĩnh biệt.
Nếu phương Đông màu tím tượng trưng cho sự thủy chung và tình cảm ấm áp dịu êm thì với người châu Âu màu tím hoa Thạch thảo lại tượng trưng cho sự tang tóc, nỗi chia ly, màu chết chóc (vì thế nên Guillaume Apollinaire đã đặt tên bài thơ là… Vĩnh biệt!). Người ta thường mang hoa Thạch thảo đặt lên mộ người thân của mình để thể hiện niềm thương nhớ khôn nguôi.
ĐNCT
