* Bài viết “Lời mới trên làn điệu cũ” nói về trò hô hát bài chòi đăng trên Báo Đà Nẵng Cuối tuần số ra ngày 3-8 vừa qua có đoạn: “Con âm ầm ta nâng tầm trách nhiệm/ Ngũ Hành Sơn là tuyến điểm tham quan”. Xin cho biết “con âm ầm” ở đây có phải con Ông Ầm trong bộ bài chòi không và Ông Ầm nghĩa là gì? (Nguyễn Phú, Hòa Vang, Đà Nẵng).
 |
| Một số con bài trong bộ bài chòi. Ảnh: V.T.L |
- Âm ầm là cách gọi không đúng của con bài Ông Ầm trong bộ bài chòi. Theo bài viết “Bài chòi xứ Quảng” của tác giả Nho Can – Kim Anh đăng trên trang tocungnho.org (tộc Ung Nho, xã Chiên Đàn, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam), bài chòi có 3 pho, mỗi pho có 9 lá. Vì cần phải có chẵn 30 lá bài nên người ta thêm vào 3 lá yêu nữa là Lão, Thang, Chi. Lão gọi là Ông Ầm (còn gọi là Ông Sấm hay gọi tắt là con Ầm), Thang gọi là Thái Tử, Chi gọi là Bạch Huê (Bạch Tuyết).
Bắt đầu vào chơi bài chòi, anh Hiệu (người hát bài chòi) giới thiệu một loạt các con bài: Bài chòi, bài tới là ba mươi lá/ Dang tay sớn sá là cái gã Ông Ầm (ẦM)/ Trợt té xuống hầm là cái anh Tứ Cẳng (HƯƠNG)/ Nước da trăng trắng là chị Bạch Huê (TUYẾT)/ Một cổ hai kê là anh chàng Chín Gối (GỐI)/ Ba chìm bảy nổi là chị Sáu Ghe (SUỐT)… Trong đó, những chữ in hoa trong dấu ngoặc là tên con bài.
Vào cuộc chơi, anh Hiệu xốc ống bài, rút ra một con, lướt mắt xem qua là con gì. Để gây thêm sự hồi hộp và bắt người chơi phải suy đoán, anh hô lên một câu thai hoặc một câu ca dao trong đó có tên con bài hoặc ẩn dụ tên con bài. Ví như rút được con Gối thì anh hô: Phòng loan trải chiếu rộng thinh/ Anh lăn đụng gối, tưởng bạn mình anh hun/ Phải chi em được ở chung/ Thì đâu có ra nông nổi anh phải hun gối gòn.
Trong bài chòi, Ông Ầm là sấm trời, như lời hô thai giới thiệu: Phụ nữ phải biết dịu hiền/ Phải giỏi đồng áng phải siêng việc nhà/ Lời nói nhỏ nhẹ ngân nga/ Như chim sáo sậu hót ca trên cành/ Bậu thì cái miệng chành bành/ Ăn hàng ăn quán, anh đành chịu thua/ Xóm làng còn xưng bậu là vua/ Là vua hò hét chẳng thua sấm trời (Ông Ầm).
Bài chòi hấp dẫn là ở những câu thai dí dỏm, mang tính dân gian đầy bất ngờ. Nhiều người đã thuộc nhẵn lời hô rồi nhưng vẫn cứ lăn vào chơi. Ông Ầm là một trong những con bài có nhiều lời hô độc đáo như thế:
+ Ta bưng một đĩa mắm lầm/ Vừa đi vừa hát té ầm xuống sông.
+ Chồng em nó chẳng ra gì/ Tổ tôm, xóc đĩa nó thì chơi hoang/ Nói ra xấu thiếp hổ chàng/ Nó giận nó phá tan hoang cửa nhà/ Lấy chồng gặp phải oan gia/ Tưởng người văn vẻ hóa ra Ông Ầm.
+ Em đặt cái lờ con cá nó rúc vô/ Lờ em lủng lỗ con cá vô lại ra ngoài/ Ra ngoài con cá nghe bài chòi/ Gặp bà dao thớt cá lại đòi vô trong lờ/ Vô lờ nó đợi nó chờ/ Ông Ầm chờ mãi bây chừ nó lại ra.
+ Thạch Sanh ngồi tựa gốc đa/ Thấy nàng công chúa bay qua đỏ lòm/ Thạch Sanh đứng dậy mà dòm/ Thấy nàng công chúa đỏ lòm bay qua/ Thạch Sanh liền rút cung ra/ Bắn ngay một phát té ra Ông Ầm.
+ Hiu hiu gió thổi đầu non/ Những người uống rượu là con Ngọc Hoàng/ Ngọc Hoàng ngồi dựa ngai vàng/ Thấy con uống rượu hai hàng lệ rơi/ Con rằng con uống con chơi/ Hay đâu con uống con rơi cái ầm.
ĐNCT
