*Việc dự báo thời tiết trên thế giới ra đời như thế nào? Ở Việt Nam, cơ quan chuyên ngành về khí tượng được thành lập từ bao giờ? (Hoàng Văn Thành, Sơn Trà, Đà Nẵng).
- Mạng lưới trạm Khí tượng đầu tiên trên thế giới hoạt động từ năm 1780 đến năm 1792, bao gồm 36 trạm ở châu Âu, một trạm ở Greenland và 2 trạm ở Bắc Mỹ. Từ số liệu của mạng này, vào khoảng thế kỷ XIX, Brandes, nhà thiên văn, nhà toán học và kỹ sư người Đức đã lập những bản đồ thời tiết châu Âu.
Ở Pháp, bản đồ thời tiết đầu tiên được vẽ năm 1855. Sau đó, mạng lưới thu thập điện báo được mở rộng, thu thập cả số liệu từ các trạm bên ngoài nước Pháp.
Tại nước Anh, lịch sử của dự báo thời tiết gắn liền với tên tuổi và số phận đầy bi kịch của nhà khí tượng học tài ba, đồng thời là nhà hải dương, Đô đốc Hải quân Hoàng gia Anh Fitzroy. Fitzroy tham gia hải quân, từng được cử làm chỉ huy chiếc tàu buồm Beagle chu du trong gần 5 năm qua Nam Mỹ, Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương, châu Phi và châu Đại Dương trước khi trở về nước Anh năm 1836. Qua chuyến đi, Fitzroy tích lũy được nhiều hiểu biết và kinh nghiệm hơn về thời tiết.
Năm 1854, Fitzroy được cử đứng đầu cơ quan Khí tượng nước Anh mới thành lập lúc đó. Tháng 2-1861, ông bắt đầu đưa ra những dự báo bão, tố hằng ngày trên cơ sở các bản đồ thời tiết bao phủ toàn bộ các đảo thuộc nước Anh và bờ biển phía Bắc nước Pháp. Chính ông gọi những bản đồ này là bản đồ Synôp và tên gọi này được sử dụng đến ngày nay.
Fitzroy đăng bản tin dự báo thời tiết trên nhiều tờ báo, trong đó có tờ Times nổi tiếng. Lúc đầu chúng được tiếp nhận khá nhã nhặn, nhưng sau, do có những dự báo không chính xác, ông bị nhiều người châm chọc và đả kích, trong đó có cả thành viên có uy tín của Hội khoa học Hoàng gia Anh. Sự thóa mạ, đả kích cay nghiệt, thậm chí độc ác ngày càng tăng đã làm cho Fitzroy suy sụp tinh thần đến nỗi phải tự sát vào ngày 30-4-1865. Sau cái chết của ông, một ủy ban được thành lập để đánh giá lại hoạt động của cơ quan khí tượng và thừa nhận Fitzroy đã có nhiều cống hiến cho ngành khoa học non trẻ này.
Tại Hoa Kỳ, điện báo được sử dụng để truyền tin thời tiết từ năm 1857. Năm 1870, Tổng thống Ulysses S. Grant đã ký sắc lệnh thành lập Cục Thời tiết quốc gia và giao cho Cục Thông tin quân đội thực hiện dự báo bão cho vùng ven biển và hồ lớn; từ năm 1871 đã thực hiện dự báo 3 lần mỗi ngày.
Ở Hà Lan, Beis-Ballot, người tìm ra quy tắc xác định hướng gió theo khí áp, cũng đã tổ chức dự báo thời tiết vào năm 1860…
Tuy các nước đã lập nhiều cơ quan khí tượng và dự báo thời tiết nhưng trong nhiều năm “nghề” này bị coi như một loại nghệ thuật mang tính tưởng tượng và võ đoán, dựa vào kinh nghiệm và trực giác của dự báo viên hơn là một khoa học.
Một bước ngoặt có được vào đầu thế kỷ XX, khi các nhà khí tượng Bắc Âu đứng đầu là W. BjerKnes và T. Bergeron đưa ra học thuyết về các khối không khí và Front. Theo đó, Front là vùng giáp ranh giữa các khối không khí có nguồn gốc khác nhau với những nhiễu động được gọi là sóng. Các sóng này phát triển và hình thành nên các xoáy thuận gây ra thời tiết xấu. Học thuyết này thường được gọi là Trường phái Front và đến nay vẫn là một nội dung không thể thiếu trong các giáo trình giảng dạy về dự báo thời tiết.
Ngày nay cơ quan khí tượng các nước đều có thể truy cập được số liệu của bất kỳ trạm khí tượng nào trong mạng lưới quan trắc toàn cầu của Tổ chức Khí tượng Thế giới (World Meteorological Organization - WMO).
Việt Nam thành lập Trạm Khí tượng đầu tiên tại Tòa Công sứ Nam Định vào ngày 18-4-1891. Ngày 16-9-1902 Toàn quyền Đông dương ra Nghị định thành lập Đài Quan sát Từ trường và Khí tượng Trung ương Đông dương đặt tại Phủ Liễn, Hải Phòng (nay thuộc Đài Khí tượng Thủy Văn khu vực Đông Bắc đóng tại Kiến An, Hải Phòng).
ĐNCT
