Tiến tới tòa soạn báo chí 4.0 là xu thế tất yếu. Ngoài sự hỗ trợ về chủ trương, chính sách và nền tảng công nghệ của các cơ quan Chính phủ, từng báo - đài phải tự thân thực hiện chuyển đổi số tại cơ quan mình theo một lộ trình hợp lý và vừa sức.
1. Truy cập bất kỳ trang báo điện tử có thu phí nào của Âu, Mỹ, độc giả thường bắt gặp hai nút (button) Login (đăng nhập) và Subscribe (đăng ký) ở góc phải, trên cao màn hình.
Login dành cho độc giả đã mua tin, bài; còn Subscribe để mời bạn đọc đăng ký trở thành thuê bao của báo. Ví như Business Insider, thử click vào Subscribe, thông tin tiếp thị hiện ra rất thu hút: 12,95 USD/tháng nay chỉ còn 1 USD, rẻ chưa! Còn nếu đăng ký cả năm thì chỉ 49 USD thôi, giá trước đây 106,40 USD/năm lận, khuyến mãi tới 68%, nhào vô đi!
Tờ The Times đình đám ở Anh thì sao? Khi click vào Subscribe thì gặp lời chào mời ngắn gọn: Đọc miễn phí 1 tháng. Tháng tiếp theo: 10 bảng.
 |
| Đồ họa: MAI ANH |
Nào ai hay để mạnh dạn đưa lên mấy lời mời chào gọn gàng mà ngạo nghễ ấy, The Times đã từng trải qua những chuỗi ngày chật vật khi chuyển đổi từ cho đọc báo miễn phí sang thu tiền độc giả. Chủ sở hữu The Times là Rupert Murdoch ban đầu đã mất tới 90% lượng người truy cập vào trang báo này sau khu bức tường thu phí (paywall) được dựng lên vào khoảng năm 2015, nội bộ khi ấy cũng phát hoảng, tỏ ý nghi ngờ… Dù vậy, ông trùm truyền thông này vẫn tin rằng The Times sẽ thắng, độc giả sẽ trở lại sau khi không tìm đâu ra “Read trusted, award-winning journalism” số dzách như tờ báo của ông.
Dần dần, bạn đọc vốn quen chọn những món đặc hiệu The Times đã phải chịu trả tiền, chi 26 bảng/tháng để được đọc báo và một số quyền lợi đi kèm khác. “Nó tốn ngang vài bữa ăn sáng gồm pizza và cà phê chứ mấy!”, một subscriber (người đăng ký) mới của The Times chia sẻ.
Cho đến giờ, The Times đã có hơn 300.000 thuê bao trả tiền đọc báo điện tử, hơn 360.000 khách đặt báo in dài hạn, doanh thu năm 2019 đạt trên 330 triệu bảng... Không quyết đoán như The Times, Bloomberg dè dặt hơn và đến năm 2019 mới triển khai thu phí nội dung. Không ngờ thuê bao tăng ngoài dự tính, lãnh đạo báo tự vấn “tại sao không tiến hành sớm hơn nhỉ?”, và đặt ra mục tiêu đạt 100.000 độc giả trả tiền trong năm nay.
Những gì Bloomberg, kể cả The Times, đã làm đều muộn màng so với The Wall Street Journal (WSJ). Từ chỗ là tờ nhật trình lâu đời nức tiếng của Phố Wall (Mỹ), ngay khi phát hành tin tức lên mạng vào năm 1996, WSJ đã buộc bạn đọc phải “cháo múc - tiền trao” ngay, đọc bài nào trả tiền bài đó, mà giá tăng theo từng năm chứ không giảm. Đâu phải WSJ ngồi không đắc lợi. Họ phải chuẩn bị nền tảng kỹ thuật cực kỳ tốt, tổ chức tiếp thị bài bản và duy trì chất lượng nội dung tuyệt vời bằng những tuyến bài phân tích kinh tế, tài chính quốc tế và Mỹ đẳng cấp cao của các tay bút hàng đầu (columnist). Tiếp nối thành công của WSJ còn có Financial Times, The Guardian (Anh), The New York Times, The Washington Post, Los Angeles Times (Mỹ)…, cùng nhiều thương hiệu báo chí phương Tây khác.
2. Chìa khóa để các tòa soạn báo nói trên xoay trục từ truyền thống báo in sang phát hành tin tức trên không gian mạng và tạo lợi nhuận chủ lực từ thu phí nội dung, đầu tiên phải nhờ đến chuyển đổi số. Và thu phí nội dung thành công chỉ là một trong những quả ngọt của cả một quá trình chuyển đổi số toàn diện.
Nhưng ở các quốc gia giàu có đó, báo chí hiện đại hơn và hiển nhiên gặp nhiều thuận lợi trong chuyển đổi số. Còn ở Việt Nam, bài toán này không dễ tìm được lời giải. Do vậy, mình phải vừa học người ta, vừa tự tìm tòi.
Chuyển đổi số rõ ràng là xu thế tất yếu, không thể đi ngược. Ngày 3-6-2020, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 749/QĐ-TTG phê duyệt Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Đến ngày 12-1-2021, Bộ Thông tin và Truyền thông công bố hỗ trợ về chuyển đổi số dành cho các cơ quan báo chí. Theo đó, có 3 nền tảng hỗ trợ gồm: nền tảng quản lý tòa soạn điện tử; nền tảng phân tích thông tin dư luận trên mạng xã hội; nền tảng phòng chống tấn công và ứng cứu khẩn cấp cho hệ thống thông tin của các cơ quan báo chí.
Chương trình chuyển đổi số của Chính phủ có tính định hướng, còn hỗ trợ của Bộ Thông tin và Truyền thông chỉ là một phần. Cái chính là các báo, đài phải tự thân thực hiện chuyển đổi số tại cơ quan mình theo một lộ trình hợp lý và vừa sức.
Tại nhiều cơ quan báo, đài hiện nay, ban lãnh đạo đau đầu với hiện tượng “trên nóng, dưới lạnh” khi bắt tay chuyển đổi số vì một bộ phận nhân sự không chịu - không biết - không dám thay đổi. Vì thế, bước đầu tiên phải làm là khai thông tư tưởng bằng cách tổ chức hội nghị toàn thể hay các buổi trao đổi đa dạng đề tài về chuyển đổi số, mời chuyên gia về đứng lớp. Các chi bộ Đảng có thể thảo luận chuyên đề về chuyển đổi số tại các buổi họp định kỳ tháng, quý. Ngoài ra, có thể in phát tài liệu cho toàn bộ nhân sự trong cơ quan, sau đó cho làm bài tập trắc nghiệm, chấm điểm và xem đó là một trong các tiêu chí thi đua. Mưa dầm thấm lâu, nhờ vậy mà đội ngũ được bổ sung kiến thức và kỹ năng về chuyển đổi số, không còn trì kéo tiến trình chuyển đổi số của cơ quan.
Tiếp đó, phải xác định 3 trụ cột chuyển đổi số bao gồm: Quản lý hành chính, Quy trình Tòa soạn và Bảo mật - Bản quyền. Mục tiêu lý tưởng là cả ba “chân” này cùng chạy một lúc, kết hợp nhuần nhuyễn. Nếu chưa đủ điều kiện thực hiện cùng lúc thì chọn trụ cột ưu tiên để tiến hành trước. Nên ưu tiên trụ cột Quy trình Tòa soạn (hay Bộ phận sản xuất nội dung), vì đây là cái lõi của cơ quan báo, đài.
Dù chuyển đổi cùng lúc 3 trụ cột hay từng phần thì cũng đều phải dựa trên hạ tầng kỹ thuật tối ưu, đồng bộ. Đại đa số cơ quan báo chí hiện nay do chưa đủ tiềm lực để tự chủ về kỹ thuật (máy chủ, bảo mật, bảo trì và nâng cấp hệ thống, lập trình, code, thanh toán số, quản lý dữ liệu, tiếp thị, quảng cáo, phân tích hành vi khách hàng…) thì nên chọn đối tác kỹ thuật. Một hãng công nghệ hội đủ các chuyên môn kể trên hiện không nhiều, nhưng vẫn có. Phương thức hợp tác là win - win (cùng thắng), báo - đài có thế mạnh sản xuất nội dung và được bạn đọc/ khán thính giả tin tưởng; còn đối tác thì có hạ tầng kỹ thuật, nhân sự thành thạo công nghệ số, nhạy bén với các xu hướng thịnh hành. Cũng chính đối tác kỹ thuật này là nhà tư vấn chuyển đổi số cho cơ quan báo, đài đó. Báo, đài phải trả chi phí tư vấn và sử dụng sản phẩm do đối tác kỹ thuật làm ra, vận hành và bảo trì theo niên hạn. Về bán quảng cáo cũng như tạo nguồn thu từ sản phẩm báo chí, hai bên có thể đồng khai thác theo tỷ lệ thỏa thuận.
Hành trình nói trên nêu gọn như vậy nhưng kỳ thực rất gian nan và cũng có thể gặp thất bại. Phải quyết tâm và đoàn kết thật cao, phải dồi dào các nguồn lực và kiên trì theo đuổi thì mới có thể gặt hái thành công. Hãy mạnh dạn dấn bước, vì phải đi nhiều thì lối nhỏ mới trở thành con đường lớn!
DƯƠNG QUANG
