Từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao vào năm 1972, Trung Quốc và Nhật Bản trải qua nhiều thời kỳ nồng ấm cũng như căng thẳng. Khoảnh khắc Hiệp định hòa bình và hữu nghị Trung - Nhật có hiệu lực vào ngày 23-10-1978 được xem là “tuần trăng mật” giữa hai quốc gia.
Nhưng quan hệ Trung - Nhật bị “đóng băng” lên tới đỉnh điểm do tranh chấp lãnh thổ (liên quan quần đảo Senkaku do Nhật Bản kiểm soát trên Biển Hoa Đông nhưng Trung Quốc cũng tuyên bố chủ quyền và gọi là Điếu Ngư), cũng như gợi lại một loạt vấn đề lịch sử từ Thế chiến thứ hai.
Vì thế, nhậm chức cùng khoảng thời gian năm 2012 nhưng Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình chưa từng có chuyến thăm chính thức nào, cũng chưa từng có cuộc gặp thượng đỉnh song phương chính thức nào. Tất cả các cuộc gặp trước đây của ông Abe và ông Tập đều diễn ra bên lề các hội nghị quốc tế.
Tuy nhiên, trong bối cảnh chiến tranh thương mại với Mỹ ngày càng leo thang, Trung Quốc xem Nhật Bản là đối tác ngày càng quan trọng trong nỗ lực đối phó với chính sách bảo hộ “Nước Mỹ trên hết” của Tổng thống Donald Trump. Còn Nhật Bản cũng chịu sức ép về thương mại từ Mỹ nên muốn tạo mối quan hệ thân thiện với Trung Quốc để thúc đẩy nền kinh tế phát triển ổn định.
Trung Quốc hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Nhật Bản, trong khi Nhật Bản là đối tác thương mại lớn thứ 2 của Trung Quốc (sau Mỹ) và là nhà đầu tư lớn thứ 4 vào Trung Quốc. Do vậy, cả Nhật Bản lẫn Trung Quốc đều tìm cách để “phá băng” quan hệ, “tạm gác quá khứ, hướng đến tương lai”. Chuyến thăm chính thức Bắc Kinh của Thủ tướng Abe từ ngày 25 đến 27-10 nhằm mục đích đó.
Tháp tùng Thủ tướng Abe có tới 500 lãnh đạo doanh nghiệp Nhật Bản, đang nóng lòng tìm kiếm cơ hội mở rộng kinh doanh tại Trung Quốc cũng như cơ hội hợp tác trong các dự án tại những quốc gia thứ ba.
Sự tham gia của Nhật Bản vào dự án “Vành đai - Con đường” của Trung Quốc sẽ cho phép Thủ tướng Abe đáp ứng lại sự trông đợi của cộng đồng doanh nghiệp Nhật Bản, vốn từ lâu thúc giục ông tận dụng những cơ hội béo bở cho các công ty trong nước mở rộng đầu tư ra nước ngoài. Dự kiến hai nước sẽ đạt thỏa thuận hợp tác kinh tế đối với trên 30 dự án cơ sở hạ tầng.
Chánh Văn phòng Nội các Nhật Yoshihide Suga nói rằng, Tokyo muốn dùng cơ hội này để tạo ra động lực xác lập và thúc đẩy hợp tác song phương trong các lĩnh vực khác nhau, nâng quan hệ Nhật - Trung lên một tầm cao mới.
Đánh giá về sự kiện này, bà Yun Sun, chuyên gia về Trung Quốc tại Trung tâm Stimson ở Washington D.C nhận xét: “Lần đầu tiên sau một thời gian rất dài, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đang tìm kiếm mối quan hệ tích cực với Nhật Bản”.
GS. Noriyuki Kawamura, chuyên gia nghiên cứu về quan hệ Nhật - Trung tại Đại học Nagoya (Nhật Bản) nhận định, trước quan điểm quá cứng rắn từ Tổng thống Trump, Bắc Kinh đã nhấn mạnh hơn việc xây dựng quan hệ đối tác bạn bè với Nhật Bản, nỗ lực hàn gắn mối quan hệ với nước láng giềng quan trọng nhất châu Á. GS. Kawamura nhấn mạnh: “Trong bối cảnh leo thang chiến tranh thương mại với Mỹ, việc đẩy mạnh quan hệ kinh tế với Nhật Bản trở thành một ưu tiên cấp bách của Trung Quốc”.
Có thể nói, việc Trung - Nhật nỗ lực nhằm “phá băng” quan hệ là tin tốt lành không chỉ cho hai nước mà còn góp phần củng cố vai trò, vị trí của châu Á trên trường quốc tế trong bối cảnh tình hình giới có nhiều biến động phức tạp. Tuy nhiên, không dễ dàng một sớm một chiều để hai nước thắt chặt mối quan hệ vốn tồn đọng khá nhiều vấn đề khó giải quyết.
TUYẾT MINH