Đó là một vế trong câu ca dao mà mẹ tôi hay đọc mỗi khi đi chợ về mà trong rổ có mớ cá trích ve tươi rói với lớp vảy ánh lên màu bạc. “Lỗi lầm vì cá trích ve/ Vì rau muống luộc, vì mè trộn măng”. Câu ca dao nói về những món ăn dân dã gắn bó bao đời với người dân nghèo. Rau muống luộc, mè trộn măng hay cá trích ve kho mặn; chiên dòn dầm nước mắm ớt tỏi đều là những món ăn rẻ, dễ làm, quen thuộc trong bếp ăn của những gia đình nghèo và luôn là thứ có thể ăn hoài không ngán.
 |
| Gỏi cá trích ve Nam Ô. |
Không cao lương mỹ vị, chỉ đơn giản là mớ rau muống luộc xanh mướt chấm tương với bát nước rau vắt chút chanh, hoặc dầm mấy trái sấu xanh hay đĩa mè rang chín giã nhỏ, trộn với mớ măng giang, măng tre, kèm với mớ cá trích ve kho khô cong ăn với cơm nóng mà nhớ, mà thao thức mỗi khi nghĩ về nơi chốn mình được sinh ra và lớn lên.
Nhớ trã cá trích kho khô, hay đĩa măng luộc trộn mè cũng như nhớ bát canh rau muống, nhớ chén cà dầm tương. Nỗi nhớ của những người quanh năm suốt tháng cày cục kiếm sống ở chốn xa và chỉ mơ có một ngày được ngồi dưới bóng mát của lùm tre, hưởng ngọn gió đồng mát rượi, ăn chén cơm gạo quê với mấy con cá trích mặn mòi mà thấy hạnh phúc tràn trề.
Tháng giêng, tháng hai, được nắng, được gió là mùa cá trích ve. Những con cá trích mỏng mình, chỉ nhỉnh hơn ve dầu nóng một chút nên dân gian hay gọi là trích ve, khác với cá lầm (cũng là họ cá trích nhưng to hơn, dài hơn). Sáng sáng, những gánh cá trích ve tươi xanh, còn đẫm vị mặn của nước biển được các bà, các chị gánh bán rong khắp các đường làng.
Tới mùa cá trích ve thì mâm cơm nhà tôi hết cá kho khô, lại chiên giòn chấm mắm ớt, hay nấu canh ngọt với thơm cà. Mẹ tôi vốn khéo tay nên thức gì vô tay bà cũng thành món ngon.
Mớ cá trích ve được mẹ rửa sạch, xé bỏ mang, cắt đuôi rồi cho vào nồi ướp chút nước mắm, chút muối, dầu phụng, miếng đường bát và mấy trái ớt đỏ. Chụm lửa riu riu cho cá thấm đều gia vị, rồi mới cho một chút nước lạnh vào nồi cá để xương cá mềm. Khi cá thấm cho vào một ít nước màu kho cá thắng bằng đường bát. Khi con cá khô cong lại, nước kho cá sền sệt thì rắc chút tiêu bột lên trên là ăn được rồi.
Nồi cá trích kho khô của mẹ để trong góc chạn là thức ăn để dành cho mấy ngày. Sáng sớm dậy đi học, bới chén cơm nguội ăn với cá kho mà cầm cự tới trưa. Tôi vẫn nhớ gánh cháo gạo đỏ của dì hay ngồi bán ở góc ngã tư đường Trần Phú - Lê Lợi (Hội An) vào sáng sớm từ hồi tôi còn đi học.
Hôm nào trong túi có mấy hào lẻ mẹ cho là tôi hăm hở đến bên gánh cháo, kêu cho mình một bát cháo gạo đỏ nóng hổi rồi ngồi trên cái ghế gỗ thấp vừa thổi cháo nóng vừa ăn với cá trích kho mặn. Bát cháo gạo đỏ ăn với cá trích kho là thứ mà tôi vẫn luôn nhớ mỗi khi về thăm quê đi ngang góc ngã tư cũ ngày nào .
Tới mùa, cá trích ve rẻ như cho. Kho, chiên, nấu canh đến lúc ngán, mẹ tôi đem làm gỏi hay phơi khô để dành. Cá trích ve mà làm gỏi, ăn tới đâu biết tới đó. Do làm món này hơi kỳ công, nên chỉ lúc nông nhàn, có nhiều thời gian mẹ tôi mới làm gỏi.
Mỗi lần nhà có món gỏi cá, chúng tôi chỉ mong tới bữa ăn để được ngấu nghiến cho kỳ sạch những con cá nhỏ có vị chua chua, mằn mặn thơm nức mùi thính bắp mẹ làm.
Mẹ hay làm gỏi cá khô. Còn bây giờ thì có thêm món gỏi cá sống dầm giấm ớt cay xé lưỡi mà tôi vẫn hay ăn ở Nam Ô.
Cá trích ve cho món gỏi Nam Ô có tiếng. Cá trích đánh vảy sạch, rồi lấy mũi dao đẩy ngược lớp vảy, lộ mình cá sáng xanh bóng, cắt bỏ đầu, lần mũi dao tước đôi, bỏ cái xương giữa mình, lấy hai lườn cá. Lườn cá sau đó được xắt xéo, dài dài nương theo chiều dài mình cá, xương dăm trong thịt sẽ ngắn lại, không đủ dài để gây mắc xương cho người ăn. Cá sau đó được ướp dấm làm gỏi sẽ mềm thêm những đoạn xương dăm, lúc ăn sẽ không còn thấy xương đâu.
Gỏi cá Nam Ô ăn với rau ghém đủ vị gồm lá xoài non, lá đinh lăng, lá sộp, chuối chát với nước chấm làm từ đậu phụng rang kỹ, giã dập, thơm lừng pha với nước mắm Nam Ô theo bí quyết riêng. Nếu muốn biết cá trích ve gây lỗi lầm ra sao, cứ thử nếm món gỏi cá trích ve Nam Ô một lần, sẽ hiểu hơn lời người xưa muốn nói.
KIM EM
