* Lâu nay tôi chỉ nghe nói trạng nguyên văn mà không thấy thông tin về trạng nguyên võ. Xin cho hỏi, khoa thi đầu tiên tuyển chọn trạng nguyên võ ở nước ta được tổ chức từ bao giờ và như thế nào? (Nguyễn Quang, Cẩm Lệ, Đà Nẵng).
 |
| Tái hiện Hội thi Tiến sĩ võ tại Festival Huế 2008. (Ảnh: Đại biểu nhân dân) |
- Đúng là có rất ít tư liệu mô tả về cách tuyển chọn trạng nguyên võ ở nước ta. Dưới đây, xin giới thiệu thông tin về đề tài này phỏng theo bài viết Trạng nguyên võ ở Việt Nam được tuyển thế nào? đăng trên kienthuc.net.vn ngày 2-7-2013.
Theo ghi chép của Lê Quý Đôn trong Kiến văn tiểu lục thì mãi đến năm 1723 chúa Trịnh Cương mới phỏng theo cách làm của Nhà Đường, Nhà Tống bên Trung Quốc, tổ chức khoa thi võ để tuyển dụng nhân tài võ học phục vụ cho quân đội của triều đình. Chúa đặt lệ thi tuyển võ ba năm một lần theo hai cấp. Cấp địa phương gọi là Sở cử, được tổ chức vào các năm Tý, Mão, Ngọ, Dậu. Hạng đạt trong kỳ Sở cử thì được thi tiếp lên kỳ Bác cử vào các năm Sửu, Thìn, Mùi, Tuất.
Để chuẩn bị cho kỳ thi võ được cho là đầu tiên của nước ta này, trước hết chúa cho lập nhà vũ học có chức năng như một trường đào tạo võ học của triều đình. Kế đó, chúa ban lệnh cho các địa phương đến năm Quý Mão (1723) tổ chức khoa thi võ tại các trấn. Truyền cho quan binh cùng trai tráng tuấn tú khắp nước, ai ham thích võ nghiệp thì đăng ký dự thi.
Nội dung kỳ thi này gồm 3 vòng thi. Vòng thứ nhất hỏi sơ qua 6 câu về đại nghĩa trong binh pháp Tôn Tử. Vòng thứ 2 thi các môn võ thuật và kỹ thuật chiến đấu gồm: cưỡi ngựa múa đâu mâu, bắn cung, lăn khiên, múa kiếm, đấu kích, chạy bộ múa đâu mâu, lại đấu kiếm. Mỗi môn chỉ thi một tao. Vòng thứ 3 thi về phương lược đánh trận và một bài thơ đường. Đầu đề do chúa nghĩ soạn.
Khoa thi võ đầu tiên này có 572 người dự thi. Sau vòng 1 có 188 người hơi hiểu thông về đại nghĩa trong binh pháp Tôn Tử được lấy đỗ, số còn lại bị hỏng. Về thi võ nghệ, trong 172 người lấy 12 người vào hạng tam thắng, 16 người vào hạng nhị thắng, 17 người vào hạng nhất thắng, 21 người vào hạng bình phân. Ngoài ra có 6 người vào hạng thiếu 1 phân nhưng vì thân thể, diện mạo, can đảm, sức lực có phần hơi khá nên được lựa chọn lấy trúng. Lại có 14 người vào hạng nhất thắng, nhưng vì thân thể, diện mạo can đảm sức lực bình thường nên không được lấy trúng.
Sang năm 1724 là năm Giáp Thìn, triều đình tổ chức khoa thi Bác cử ở Thăng Long. Nội dung vẫn thi qua 3 vòng như ở kỳ thi Sở cử nhưng các yêu cầu cao hơn. Ở vòng thi thứ 2, triều đình cũng tổ chức chấm điểm rất linh động. Giám khảo xem xét thể chất các sĩ tử rồi chia làm 3 hạng để phân phối thi từng hiệp. Trước hết thi cưỡi ngựa múa đâu mâu cùng phối hợp thi múa siêu đao, lăn khiên và đấu gươm giáo. Cộng kết quả các môn thi lại, đem các trận được trừ đi các trận thua để định người hơn kẻ kém. Nhưng trong số đó lại chia ra người có khí phách can đảm thì thăng một bậc, người kém lùi một bậc.
Cách kiểm tra xem ai can đảm, theo như Khâm định Việt sử thông giám cương mục là người ta lấy một cái dùi đồng bên ngoài có bọc rạ rồi đánh vào đầu sĩ tử 3 lần. Nếu người nào không chớp mắt và thân thể không chấn động thì đạt. Những người đỗ qua 3 vòng thi trong kỳ thi Bác cử được gọi là Tạo sĩ (tương đương với Tiến sĩ Nho học) và được ban mũ áo và hưởng các nghi lễ như sĩ tử Nho học đỗ đạt.
ĐNCT
