Những người táo bón kinh niên
Nấu canh Lộc mại ăn liền, hết ngay.
Đó là phương thuốc mà Lương y Lê Quý (ở Túy Loan - Đà Nẵng) đã “trực truyền” cho tôi trong một lần đàm đạo về thuốc Nam. Vườn nhà của thầy Quý có trồng sẵn cây Lộc mại, tôi xin ngay một nắm chừng 15-20 lá đem về cho bà cô hay mắc chứng táo bón dùng thử. Cô xắt nhỏ nấu với tôm thành bát canh ăn một lần, thấy hiệu nghiệm ngay. Điều đặc biệt là thuốc gây nhuận trường đi cầu dễ dàng mà không gây đau bụng như một số thuốc tẩy xổ khác. Hôm sau tôi đến xin giống cây Lộc mại về trồng (cây này rất dễ trồng, bằng cách giâm cành hay bứng cây con mọc từ rễ cây mẹ) nhân tiện hỏi thêm về nguồn gốc của bài thuốc. Lương y Quý nói đây là một biến phương được vận dụng từ sách thuốc của “sư phụ” Đỗ Tất Lợi.
 |
| Cây Lộc mại tại vườn nhà Lương y Lê Quý. Ảnh: P.C.T |
Tôi về tìm đọc sách Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, thấy có giới thiệu cây Lộc mại còn gọi là lục mại, rau mọi. Tên khoa học Mercurialis indica Lour. Thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae).
Đây là loài cây nhỏ, cao 2-3m, có nhiều cành nhỏ, giòn. Đặc biệt trên mặt thân và cành có những bì khổng hình chấm trắng lấm tấm. Lá đơn, có cuống, có lá kèm, mép có răng cưa đều, dài 10-20cm, rộng 5-10cm. Hoa đực có cuống, mọc thành bông dài 10-20cm, thõng xuống. Hoa cái nhỏ li ti, mọc đơn độc hay thành từng đôi, hầu như không cuống. Quả ba mảnh vỏ, trên mặt có những gai nhỏ, ngắn.
Lộc mại là thuốc được dùng trong nhân dân chữa táo bón, đau bụng, kiết lỵ cấp tính, da vàng. Dùng ngoài chữa lở ngứa (nấu đặc rửa). Uống mỗi ngày 10-20g lá khô hoặc 20-40g lá tươi. Sắc uống.
Đơn thuốc có Lộc mại: Dịch ép lá Lộc mại 30ml, mật ong 30g, trộn đều, đun sôi. Lọc mà uống trong ngày làm thuốc nhuận tẩy, thông mật.
Theo GSTS.Đỗ Tất Lợi, về thành phần hóa học và tác dụng dược lý cây Lộc mại của ta chưa thấy có tài liệu nghiên cứu, nhưng cây Lộc mại châu Âu (Mercurialis annua L.) được nghiên cứu cho thấy chỉ có tác dụng khi dùng tươi, nếu phơi khô hay sấy khô thì súc vật ăn không làm sao. Nếu dùng với liều hơi cao thì gây tẩy xổ mạnh. Nếu đun sôi hay sắc cho nóng thì hoạt chất mất đi và cây trở thành một vị thuốc gây nhuận trường. Một số vùng châu Âu người ta ăn cây này đã nấu chín.
Chú ý nếu dùng Lộc mại quá liều sẽ gây ngộ độc với các triệu chứng: ăn không tiêu, đầy, đau vùng ruột, ỉa lỏng kèm theo táo bón; viêm dạ dày và ruột, viêm thận, đái ra máu, đái vặt, đái buốt; tim đập mạnh, nhanh, người yếu mệt. Muốn chữa ngộ độc cần dùng thuốc nhuận để tống hết chất độc, thuốc kích thích chung toàn thân. Cần chú ý là nước tiểu màu đỏ khi uống thuốc nhiều thì không phải đái ra máu mà là do một sắc tố của cây.
Đọc tài liệu trên đây, về tác dụng nhuận trường của canh Lộc mại đã rõ, còn vì sao lại nấu với tôm thì thú thật tôi vẫn chưa giải thích được. Mời bạn đọc tiếp tục tìm hiểu và thử nghiệm xem sao.
PHAN CÔNG TUẤN
